Yel
Türkiye Türkchisi – Tatarche Lughet (Ganiyev, 1998)
yel
и. 1) җил; yel değirmeni җил тегермәне; 2) сөйл. ревматизм ◊ yele vermek җилгә җибәрү (мәс., байлыкны)
ercilasun1991
yel
Türkiye Türkçesi: yel
Azerbaycan Türkçesi: yel
Başkurt Türkçesi: yil
Kazak Türkçesi: jel
Kırgız Türkçesi: cel
Özbek Türkçesi: şamal yel
Tatar Türkçesi: cil
Türkmen Türkçesi: cem summa
Uygur Türkçesi: cäm'i yäkün
Rusça: itog summa
Azarbayjan Türkchisining Izahliq Lughiti (Orucovun, 2006)
yel
I. is.
1. Külək. Yaman yel əsir. İsti yel. Bu gün bərk yel var. – Şirmayı telə işlər; Dəyirman yelə işlər; Heç nəfərin başına; Gəlməsin belə işlər. (Bayatı). Müştaqdır gözünə aləmin gözü; Yel atar çarqatın, açılar üzü. Q.Zakir. • Yel vurmaq – küləkdən xarab olmaq, azar döymək, zaval vurmaq. Bu il bitkiləri yel vurmuşdur. Yelə vermək – 1) qurumaq, yaxud iyi, tozu getmək üçün havaya vermək. Paltarları yelə vermək. Yorğan-döşəyi yelə vermək; 2) sovurmaq. Sünbülü yelə verib dənini samandan ayırmaq; 3) məc. israf etmə, dağıtmaq, puça çıxarmaq; bada vermək. Bütün varını yelə vermək. – Ömrümüzün altı illik gül tacını yelə verən; Darülfünun nə öyrədir, səfalətdir maarifimiz. Şəhriyar.
2. Mədə və bağırsaqlarda əmələ gələn qaz.
3. məc. İtilik, sürət mənasında (adətən tərkiblərdə). Uzaqlaşan kimi atların yeli özözünə yatdı. S.Rəhimov. Haydı, minib belinə yel gedişli atların; Yerdə, göydə, dənizdə oynasın qanadların. M.Müşfiq. • Yel atına minmək – iti yerimək, yeyin yerimək. Yel kimi, yeltək – çox sürətlə, çox iti. Yel kimi qaçmaq. – Oğlan atın üstünə minib, onu məhmizlədi. At yel kimi uçurdu. (Nağıl). Dönübdür gənc Osman qanadlı quşa; Yel kimi dırmaşır o, dik yoxuşa. H.K.Sanılı. Qıy vurub tərlanım yeltək keçəndə; Bir vəlvələ düşür hər yana, dağlar! S.Vurğun. Yel kimi gəzmək – veyillənmək, boş-boş gəzmək, avaralanmaq. Hərzədir yel kibi gəzmək, nə bitər avarədən? Nəsimi. ‣ İçində yel gəzib, yengələr oynamaq – bax. yerində yellər əsmək. İş belə gedərsə, Gəray ağanın Qarabağ düzənlərindəki malikanəsi, Şuşa şəhərindəki üçmərtəbəli imarəti də xaraba qalacaq, sökülüb-töküləcək, içində yel gəzib, yengələr oynayacaqdır. S.Rəhimov. Yel olub yanından (yanımdan) ötə də bilməz – hədəyə qarşı cavab ifadəsi. [İmamqulu:] Sən öləsən, heç yel də olub yanımdan ötə bilməzsən. N.Vəzirov. Yerində yellər əsmək – nam və nişanı qalmamaq, məhv olmaq.
II. is. Revmatizm xəstəliyinin xalq arasında adı. Qıçlarımı yel tutub. – Əl-ayağını yel tutan xəstəni isə Qalaya (Pirvəro) aparardılar. H.Sarabski.
Pamukkale Azarbayjan Türkchisi - Türkiye Türkchisi (A.D.T.ningki)
yel
yel
Özbekche—In'gilische Lughet (Dirks, 2005)
yel
1: wind; air (in s.t. inflated). ~ o'pmagan untouched, pure. ~ quv- to run like the wind. og'zining ~i bilan with no effort at all, with only a word. ~ga sovur- to throw to the wind. ~ga uch- to be thrown to the wind.
2: edema.
Uyghurche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Kurban, 2016)
yel
Yel, rüzgar 2. t. Grip 3. Soğuk algınlığı 4. t. Kanser, yel yara sifilis, frengi.
Türkiye Tillar Diwani (TDK)
yel
cin; cin çarpması· III, 144, 163