dar
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
dar
I с. тар. киң түгел; dar sokak тар урам; dar düşünce тар фикер
darII и. дар, дар агачы
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
dar
Türkiye Türkçesi: dar
Azerbaycan Türkçesi: dar
Başkurt Türkçesi: tar
Kazak Türkçesi: tar
Kırgız Türkçesi: tar
Özbek Türkçesi: tàr
Tatar Türkçesi: tar
Türkmen Türkçesi: dãr
Uygur Türkçesi: tar
Rusça: uzkiy
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
dar
I. sif.
1. Ensiz (enli ziddi). Dar küçə. Dar yol. Dar keçid. Dar dərə. – Küçə dar olmağına görə ulaq güc ilə keçirdi. Çəmənzəminli. Diyar kişi dar bir cığırla sola tərəf buruldu. Ə.Məmmədxanlı. • Dar dəmir yolu – yaxın məsafələrə çəkilən və yerli əhəmiyyəti olan, relsləri bir-birinə yaxın dəmir yolu. Bütün mədənlərə tramvay və dar dəmir yolu çəkilmişdir.
2. Çox sıx, sıxıcı, tarım. Dar köynək. Dar şalvar. Dar ayaqqabı.
3. Kiçik, balaca. Biri deyir: – Azca dardır yerimiz; Nə olsun, genişdir ürəklərimiz. M.Rahim. Əslinə baxsan, bu dar həyətdə nə günəşli bir yer, nə də tamaşalı bir şey vardı. Ə.Əbülhəsən.
4. məc. Əhatəsi geniş olmayan; məhdud, birtərəfli. Dar düşüncə. Dar elmi sahə.
5. məc. Çox az, çox məhdud, qeyri-kafi, yaxud namünasib. Vaxt çox dar idi. // Eyni mənada bəzən “bu dar vaxtı, bu dar vaxtda” tərkib şəklində işlənir. Birdən qapı döyülür, molla öz-özünə hirslənir ki, yenə görəsən kimdi bu dar vaxtı gəlib çıxdı. “M.N.lətif.” [Xanımnaz:] Bu dar vaxtı sən getmə. Qaranlıqdır, sən dayan, mən gedim. C.Cabbarlı. Ancaq indi, bu dar vaxtda söhbət açmağı lazım bilmədi. Mir Cəlal. ‣ Dar ayaqda – çətin zamanda, çətin vəziyyətə düşəndə. Dar ayaqda kömək etmək. Dar ayaqda imdada çatmaq. Dar etmək (bəzən “başına” sözü ilə) – dözülməz etmək, məşəqqətli etmək. Evi başına dar etmək. Dünyanı başına dar etmək. Dar gün – həyatın çox çətin, çox ağır, böhranlı, məhrumiyyətlərlə dolu vaxtı. Yarı görmək istəyir; Ürəyim bu dar gündə. (Bayatı). Aygün alıb çağasını bağrına basır; Analara təsəllidir dar gündə övlad. S.Vurğun. Vətənin dar günündə atıldın ön səngərə; On yara aldınsa da, uf demədin bir kərə. S.Rüstəm. Dar kəsilmək – bax dar olmaq. Bir qıy vursam, bu gün dünya düşmənlərə dar kəsilər. S.Vurğun. Dar olmaq – dözülməz olmaq. Dara düşmək – 1) maddi cəhətdən ağır vəziyyətə düşmək, sıxıntı çəkmək, yoxsul hala düşmək; 2) çətin vəziyyətə düşmək, işi çətinə düşmək. Tanrı, yaman gündə düşmüşük dara; Bizə özün kömək ol, aman, aman! “Koroğlu”. Oğul, harda dara düşsən, arxalan hünərinə; Sən ölümü bir an belə gətirmə gözlərinə. S.Vurğun. Dara qısnamaq – bərkə çəkmək, sıxışdırmaq, çətin və çıxılmaz vəziyyətə salmaq. Bəy Nabatoğlunu bərk dara qısnamış, onun gözünün ağı-qarası bircə qızını evinə qulluqçu istəyirdi. S.Rəhimov. Dara salmaq – bax. dara qısnamaq. Darda qalmaq (olmaq) – çətin vəziyyətə düşmək, çətinlik çəkmək, ehtiyac içində olmaq. Qalsan da zillətdə, qalsan da darda; Bağlan azadlığa, azad zəhmətə. M.Rahim. O heç vaxt sənin darda qalmağına razı olmaz. M.Hüseyn. Dardan çıxmaq – ağır və çətin vəziyyətdən, məhrumiyyətdən qurtarmaq.
II. is. [fars.] Edama məhkum olunanları asmaq üçün dikəldilən dirək; dar ağacı. Dar ağacını da təpənin üstündə qurublar. “Koroğlu”. [Konsul:] Bu dar ağacları şahənşah hökumətinin əmri ilə qurulmuşdur. M.S.Ordubadi. • Dar ağacından asmaq dara çəkmək – dar ağacından asmaq yolu ilə edam etmək. Belə zaman hara, qoç iyid hara? Mərdləri çəkirlər namərdlər dara. “Koroğlu”. Xan .. deyirdi: – Üç gün qızıl quşlarıma ət verməyin; Zamanı da dara çəkin. Çəmənzəminli.
III. is. [ər.] klas. Əsil mənası “ev”, “məskən”, “məhəl”, “məkan” olub, klassik ədəbiyyatda bir sıra tərkiblərdə işlənir. Dari-bəqa din. – o dünya, axirət. Daribəqayə rehlət etmək (buyurmaq) tənt. köhn. – ölmək, vəfat etmək. Bu iki yüz müəllimlərdən bu anəcən bir neçəsi dari-bəqayə rehlət edib. F.Köçərli. Qəhvəni içən tək ağa dari-bəqayə rehlət buyurdu. Ə.Haqverdiyev. Dari-fəna din. – yaşadığımız dünya. Dari-şəfa – müalicə evi, şəfa verən yer. ...dar [fars.] Bəzi isimlərin axırına gətirilərək onlara müxtəlif məna verən şəkilçi; məs.: evdar, əməkdar, mülkədar, binəkdar, məhsuldar və s.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
dar
I. ensiz
{ensiz}
II. sıx, tarım
{sık, sıkı}
III. kiçik, balaca
{küçük, ufak}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
dar
dar, sıkı
İngilizce—Türkçe Sözlük (FreeDict, 2017)
dar /kˈʌt/
1. (kıs.) Daughters of the American Revolution Amerika'da milliyetçi ve tutucu bir kadın derneği.
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
dar
f., 1. darağacı; darğa as-: darağacına asmak, idam etmek; 2. canbazhane urgani.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
dar
[da:r] I, syp. 1. Ini giň bolmadyk, insiz. Dar köçeler giňeldi. 2. Syrlaşyp duran, gysyp duran, örän gysby. Ol dar balak geýeni halamaýarmyş (N. Saryhanow). 3. Göwrüm taýdan kiçi, uly bolmadyk. Dar otag. 4. dil.b. Agyz boşlugynda howa ýolunyň has daradylmagy bilen aýdylýan çekimliler: y-i, u-ü sesleri. Dar çekimlileriň ýazuw düzgüni. 5. dil.b. Goşulan sözüniň manysy bilen baglylykda şahs aňladýan söz ýasaýjy –dar goşulmasy. Minnetdar. Hyrydar. Paýdar. 6. göç.m. Çäkli, her taraply bolmadyk, bir taraply. Dünýägaraýşy dar adam. 7. göç.m. Ulanylyş gerimi çäkli. Bu sözüň ulanylyş gerimi dardyr.
‣ Dar gursak (ýürek) bolmak gaharjaň, oýna- çyna ýaramazlyk, gyzma bolmak.
DAR [da:r] II, at, taryh. Ölüm jezasy berleni asyp öldürmek üçin dikilip ýasalýan enjam.
‣ Dara çekmek dar agajyndan asyp öldürmek, dardan asyp jezalandyrmak. Meni Ybrahym dek ýaksalar nara, Mansur kimin meni çekseler dara (“Görogly”). Dar agajy jezalandyrylmaly adamy asmak üçin gurlup goýlan enjam. Nejep jan dar agajyň astynda boýnuny burup, şol ýerde bir bäş keleme söz aýdar gerek (“Nejep oglan”). Dardan asmak ser. Dara çekmek.
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
dar
I Darağacı, idam sehpası.
II Halat, çıma, palamar.