Uçmak
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
uçmak
ф. 1) очу, очып бару, очып килү; 2) очу, очып бетү, буга әйләнү; 3) очып төшү, килеп төшү
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
uçmak
Türkiye Türkçesi: uçmak
Azerbaycan Türkçesi: uçmag
Başkurt Türkçesi: osov
Kazak Türkçesi: uşuv
Kırgız Türkçesi: uçū
Özbek Türkçesi: uçmàk
Tatar Türkçesi: oçu
Türkmen Türkçesi: uçmak
Uygur Türkçesi: uçmak
Rusça: letat'
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
uçmak
= uçmak.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
uçmak
[uçmok] I, işl. 1. Asmana göterilmek, ganat ýaýyp howada gaýmak (guş we ş.m. hakynda). Dik depede uçup ýören zatlaryň hetdi-hasaby ýok diýýärler (B. Hudaýnazarow). Jöwenlikleriň ýokarsynda entek serçe sürüleri güsürdeşip uçýardy (“Edebiýat we sungat”). 2. Uçara münüp, bir ýaňa gitmek, ugramak. Şyh guýusyna tarap uçup barýarys (K. Berdiýew). Iki sagat 45 minut uçduk (“Edebiýat we sungat”). 3. Hiňňildige münüp, iki ýanlaýyn bat alyp hereket etmek. Geçen gurbanlykda Merdan gelip hiňňildikde uçupdy (Ç. Aşyrow). 4. göç.m. Suwsuzlykdan ýaňa guramak, düýp tutup bilmän gurap gitmek. Eken ýorunjamyz suwsuzlykdan ýaňa uçupdyr.5. göç.m. Gaz halyna öwrülip, hiç zat galmazlyk. Agzy açyk gapda saklanan spirt uçýar.
‣ Uçjak guş ýaly bir zat sebäpli ynjalyksyz oturmak, galagop ýagdaýda bolmak.
UÇMAK [uçmok] II, işl. Bir zadyň ujy, gyrasy duýdansyz döwülmek, döwlüp gaçmak. Men bar agramymy atan wagtym, üç sany uguň başy jorta uçupdyr-da, aşak gaýdypdyr (A. Gowşudow).
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
uçmak
uçmak, havalanmak. Kuvançdan kanatlanıp uçadı: sevinçten kanatlanarak uçuyor, uçup cetmek: uçarak yetişmek, hızla yetişmek, kanatlıla uçup ketdile: kuşlar uçup gittiler, uç da ket, uç da ket, atam kele ese uç da ket: uçta git, uçta git, babam dönüyorsa uçta git! (Çocuklar evlerinden uzakta olan bir yakınlarının dönüş yolunu beklerken, hanım böceğini ellerinin üzerine koyarlar ve bu ifadeyi kullanırlar, şayet hanım böceği uçup giderse gurbetteki yakınlarının yakında döneceğine inanırlar). Senkilçekte ~: salıncakta uçarcasına sallanmak, uçtu küydü (küydü uçtu): yandı tutuştu, cüregi kıynalıp küydü, uçtu: kalbi üzülerek yandı tutuştu, adamnı üsüne uça turma: insanın üzerine atlama (hücum etme), üsüme uçtu: üzerime saldırdı, toyda ~: düğünde uçarcasına oynamak, düğünde süzülerek oynamak, uçxan kanatlı tutulur, aytılğan söz tutulmaz (as.): uçan kuş tutulur, söylenen söz tutulmaz, uçxan kuşdan tük alğan – Arığan ulandan cük alğan (d): uçan kuştan tüy alan, yorgun oğlandan yük alan.
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
uçmak
uçmak, cennet· I, 118, 119; III, 374
uçmak· I, 163, 164, 483; II, 45, 324; III, 240