halal
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
halal
sif. [ər.]
1. İslam dininin ehkamlarına görə yeyilməsinə, işlədilməsinə və ya özünə mal edilməsinə icazə verilən (haram əksi). // köhn. Kəbinli, nikahlı; qanuni. Əsmər yenə şəriətin hökmüncə [Məmmədbağırın] halal arvadı olub qalırdı. S.Hüseyn. // İs. mənasında. köhn. Kəbinli arvad. [Cavad bəy:] Müqabilinizdə oturan arvad ağıllı və dövlətli bir şəxsin halalıdır. İ.Musabəyov.
2. məc. Zəhmətlə, namusla, təmiz əməklə, qanuni yolla qazanılmış, əldə edilmiş. [Yaşlı kişi tacirə:] Sən mənim xeyir-bərəkətimi qaçıracaqsan, sən mənim halal malıma haram qatacaqsan!.. – deyərək uzun-uzadı deyinərdi. S.Hüseyn. Onun halal çörəyilə qüvvət gəlir ürəklərə; Bərkiyərək polad olur övladımın sümükləri. S.Rüstəm. // məc. Halal şey qazanmaq, əldə etmək üçün çəkilən, sərf edilən. İmran kişinin nəzərində Dilman başqalarının halal əməyi ilə öz eyiblərini örtən bir adamdı. M.Hüseyn.
3. Halaldır şəklində – bax. halal olsun! ‣ Halal etmək köhn. – borcunun, yaxud vaxtilə etmiş olduğu pisliyin üstündən keçmək, bağışlamaq. [Xan:] Arvad, ay gözəl arvad, bircə asudəlikdə qədrini bilmədim. Məni halal elə. Çəmənzəminli. [Səriyyə:] Ah! Hüsniyyə.. Məni halal elə, doqquz il səninlə bir məktəbdə bacılıq etmişəm. C.Cabbarlı. Halal xoşun(uz) olsun! – bax. halal(ın) olsun! [Əliməmməd eşikağasına:] Elə bu yüz əşrəfini gətirə bildim, sənə peşkəşdir. Yuxarıda Allah, yerdə sən, halal xoşun olsun. Çəmənzəminli. Halal(ın) olsun! – bir şeyi könüllü, əvəzsiz olaraq birinə verəndə deyilir – halaldır, halal xoşun olsun. Halal olsun İskəndərə; Unudub dünya cifəsin; Tabe olub peyğəmbərə.. Aşıq Ələsgər. Halal süd əmmiş – namuslu, düz, təmiz vicdanlı. [Kərbəlayı:] Doğrudan arvad, bir halal süd əmmişini tapsa idin, yaxşı olardı. Çəmənzəminli. [Südabənin anası:] Oğlum, Firidun, sən mənim oğlumsan, halal süd əmmiş bir adama oxşayırsan. M.İbrahimov.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
halal
qanuni
{yasal}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
halal
helal
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
halal
[hala:l], syp.1.Yslam dininiň kada-kanuny boýunça ygtyýar edilen, şerigatyň kada-kanunyna laýyk gelýän, haram däl. 2. Durmuşyň kada-kanunlaryna laýyk gelýän, kada-kanun boýunça ygtyýar edilen, arassa, päk, päkize, hakyky, kanuny. 3.Bap, mynasyp gelýän, ynamy ödeýän. Ata kesbi ogla halal (Nakyl).
‣ Halal mal eti iýilýän mal. Halalyň bolsun (halal saňa)!"nesip etsin, berekella" diýen manyly söz düzümi. Halal zähmet öz güýjüň, hünäriň, käriň bilen çekilýän zähmet.
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
halal
a. Helal. Halal mal – Helal mal. Halalim – Eşim; nikahlı eşim.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
halal
helal; iyi niyetli, candan, yardımsever. ~ açha: helal para, ~ teñ: candan arkadaş, ~ adam: iyi niyetli adam, ~ cürekli: iyi kalbli, ~ köllü: gönlü açık, iyi kalbli, haram ~ tanımağan: haram helal bilmeyen, aşağanıñ ~ bolsun: yediğin helal olsun, anı kanı ~dı: onun kanını akıtmak günah değildir (d), suvnu içermi ediñ? Su içer misin? Oğay, saña halaldı: hayır, sana helaldir (gelenek).