ARA
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
ara
и. 1) ара, аралык; iki şehir arası ике шәһәр арасы; 2) ара, үзара мөнәсәбәт; aramız iyi арабыз әйбәт; 3) парк, бульвар ◊ ara açmak ара бозу, низаг чыгару; ara bulmak татулашу
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
ara
Türkiye Türkçesi: ara
Azerbaycan Türkçesi: ara
Başkurt Türkçesi: aralık iki ara yıraklık
Kazak Türkçesi: ara
Kırgız Türkçesi: ara aralık
Özbek Türkçesi: àrä
Tatar Türkçesi: aralık iki ara yıraklık
Türkmen Türkçesi: ãra ãralık
Uygur Türkçesi: ara
Rusça: rasstoyaniye
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
ara
is.
1. İki nöqtə, iki şey arasındakı məsafə. Bakı ilə Gəncə arasında asfalt yol var. Məktəblə evimizin arası yüz addım olar. – Qulam Əsgərov düşmən ilə öz aralarındakı məsafəni bilirdi. Ə.Əbülhəsən.
2. Boşluq, açıqlıq, boş yer, açıq yer, məsafə. Ara qoymaq. Qapını yaxşı ört, ara qalmasın. Pəncərənin arasından külək gəlir. Çəpərin arasından baxmaq. – Sona elə ki geyinib hazır oldu, qapının arasından baxdı. N.Nərimanov.
3. İki hadisə, iş, əhvalat və s. arasındakı müddət, vaxt. Məktəbə girməyim ilə bitirməyimin arası 4 il çəkdi. // Fasilə. • Ara vermədən – dayanmadan, arası kəsilmədən, fasiləsiz. Ara vermədən danışmaq. – Dəniz ara vermədən buruğun polad sütunlarını döyəcləyirdi. M.İbrahimov. Burada Nuru oğlu sözünə ara vermədən şəhadət barmağı ilə qaranı göstərdi.. M.Hüseyn. Ara vermək – dayanmaq, kəsilmək, fasilə vermək, müvəqqəti olaraq arası kəsilmək. Yağış ara verdi. – Ancaq quduz xəzri dəqiqədəqiqə ara verib, damlar başında uluyurdu. S.M.Qənizadə. Bəyin divanı ara verəndə zurnaçılar başlayırdı. Mir Cəlal. Ara verməmək – kəsilməmək, dayanmamaq. Yağış ara vermir. Arası kəsilmək – bax. ara vermək. Selin arası kəsildi. Sürünün arası kəsildi. – Uzun illər kəsilməyir arası; Şamü səhər, leylü nahar ağlarsan. M.P.Vaqif. Dilarənin leytenant Əjdərdən aldığı məktubların arası kəsilmişdi. Ə.Məmmədxanlı.
4. Hüdud, sərhəd; iki torpağı, mülkü və s.-ni bir-birindən ayıran xətt, mərz. İki bağın arasında çinar ağacları əkilmişdi. Həyətlərin arasında hasar çəkilibdir.
5. İçəri, orta, ortalıq. Taxılın arasında lalələr bitmişdir. Yüzlərcə kitab arasından bircəsini seçdim. Alimlər arasında mübahisə. – ..Bu gün əhali arasında və ruznamələrdə ikinci kitab haqqında böyük danışıqlar başlanmışdı. M.İbrahimov. Günəş parçaparça ağarışan buludlar arasından süzüb çıxdıqca hava daha da istiləşir. M.Hüseyn.
6. məc. Əlaqə, münasibət, rəftar. Yar məndən kəsməzdi belə aranı; Bu qoymayan kimdir, barı görəydim. M.P.Vaqif. Yəqin ki, bizlərdən olmuş bədgüman; Kəsildi yol, belə bağlandı ara. M.F.Axundzadə.
7. İç, qat, büküm. Çörəyin arasına pendir qoymaq. Palazın arasını açmaq. Kitabın arasına nişan qoymaq. Qələm dəftərin arasındadır.
8. Yer. halda: arada – 1) bax. ara yerdə. Arada bağrı parçalanan, yanan, tüstüsü göyə qalxan kababdır. Mir Cəlal; 2) işin arasında. Arada bir bizə dəy.
9. Çıx. halında: aradan – bir işin, hadisənin üstündən. Aradan bir gün keçdi. Həmşərimi daha küçədə görmədim. C.Məmmədquluzadə. ‣ Ara açmaq – 1) qiymət kəsmək, satış şərtlərini müəyyən etmək; 2) aranı düzəltmək, münasibəti düzəltmək, yaxşılaşdırmaq. Ara dəymək – küsüşmək, əlaqə və dostluq pozulmaq. Əvvəlləri onunla aram dəymişdi, bir dəfə sözünə cavab qaytarmışdım. Ara düzəltmək – barışdırmaq, vasitəçilik etmək, arada əlaqə düzəltmək. Ara qarışdırmaq – araya fitnə salmaq, pozğunluq, qarışıqlıq salmaq. [Səməd Nadirə:] Ancaq beş-altı nəfər .. var, onlar aranı qarışdırırlar. B.Talıblı. Səmədin anası .. Gülpərini ara qarışdırmaqda, saman altından su yeritməkdə .. təqsirləndirirdi. M.Hüseyn. Ara qarışıb məzhəb itmək – bax. ara qarışmaq. Məsələ məlum olduqda, necə deyərlər, ara qarışıb məzhəb itərdi.. H.Sarabski. Ara qarışmaq – nizamsızlıq düşmək, qarışıqlıq düşmək, qayda-qanun pozulmaq, hərc-mərclik düşmək. Gah küsülü olub, gahı barışıb; Bir saat keçməmiş ara qarışıb; Tənəli-tənəli sözlər danışıb; Əlini dizinə çatdığın yetər. Q.Zakir. Ara qatmaq – bax. ara qarışdırmaq. Bir-iki nəfər aranı qatmaq üçün hökumətə donos verdilər.. H.Sarabski. Ara qırmaq – bax. ara vurmaq. Ara pozmaq – bax. ara vurmaq. Ara pozulmaq – bax. ara dəymək. Ara sayxaşmaq (sakitləşmək) – sakitlik düşmək, səs-küy kəsilmək. Məclis dağıldı, ara sayxaşdı. – Budur, daha ara sayxaşdı, toz-duman çəkilir. A.Səhhət. Ara sazlamaq – bax. ara düzəltmək. Ara soyumaq – əlaqə kəsilmək, dostluq pozulmaq. Ara söz, ara cümlə qram. – danışanın haqqında danışılan şeyə münasibətini ifadə etmək üçün cümlə içərisinə daxil edilən söz, ya cümlə, məs.: əlbəttə, ola bilsin, daha doğrusu, yəqin ki və i. a. Ara sözü (söhbəti) – şayiə, yalan xəbər, uydurma. Ara sözü ev yıxar. (Məsəl). Ara vurmaq (vuruşdurmaq, pozmaq) – yoldaşlar, dostlar və s. arasında nifaq, düşmənçilik salmaq, dalaşdırmaq, əlaqələrini pozmaq. Ara yerdə – arada, aralıqda, ortalıqda, nahaq yerə. Üzünü güzgüyə qeybətdə oxşadan qafil; Toxunsa üz-üzə, olmazmı ara yerdə xəcil. Füzuli. Ara yerdə başıma qopmuş qiyamətlər mənim. M.P.Vaqif. Ara yerdə qalmaq – yiyəsiz, sahibsiz, kimsəsiz, əlacsız qalmaq, hər şeydən əli çıxmaq. Arada gəzmək – araya fitnə salmaq məqsədi ilə xəbərçilik etmək və söz aparıb gətirmək, ara qarışdırmaq. Arada qalmaq – 1) aralıqda qalmaq, hər şeydən əli çıxmaq; 2) mütərəddid qalmaq, nə edəcəyini bilməmək. Aradan çıxarmaq – qurtarmaq, xilas etmək, çətin vəziyyətdən qurtarmaq. Lazım gəldiyi vaxt Tütünçüoğluna silahla da yardım göstərəcək və onu aradan qaldıracaq idi. M.S.Ordubadi. Aradan çıxmaq – canını qurtarmaq, çətin vəziyyətdən qurtarmaq, yaxa qurtarmaq, qaçmaq, qaçıb gizlənmək; // gözdən itmək, yox olmaq. Aradan qaldırmaq (götürmək) – yox etmək; ləğv etmək, ortadan qaldırmaq. Araları dəymək (sərinləşmək) – küsüşmək, əlaqələri pozulmaq. Aranı saz eləmək – dostlaşmaq, lap yaxınlaşmaq. Aranı vurmaq (kəsmək) – əlaqəni kəsmək, küsmək. Kəsibən bizimlə aranı nədən; Nə müddətdən bəri yox gedibgələn. Q.Zakir. Arası açılmaq – 1) yaxınlaşmaq, dostlaşmaq. O şəndir, Sübhanverdizadə ilə arası açılmağına çox sevinir. S.Rəhimov; 2) pozuluşmaq, arası dəymək. Cavad xanla İraklinin arası açıldığı üçün İrakli Cavad xanı götürüb yerinə Rəhim xanı keçirmək istəyirdi. Çəmənzəminli. Arası kəsilmədən – dayanmadan, durmadan, fasiləsiz, aramsız. Arası kök olmaq – bax. arası olmaq 2-ci mənada. Bundan sonra bir ayrısı başlayırdı: – Rəhmətlik xanın mənnən də arası çox kök idi. Zorxanada işləyəndə xan da bizimlə işləyirdi. Çəmənzəminli. Arası olmaq – 1) xoşlamaq, istəmək, sevmək, arzu etmək, həvəsi olmaq. Onun şirni ilə çox arası var; 2) əlaqəsi, dostluğu olmaq. Arası olmamaq – xoşlamamaq, sevməmək, zəhləsi getmək. Nədənsə, divar yazan uşaqlarnan mənim aram yoxdur. C.Məmmədquluzadə. Mənim onlarla qədimdən aram yoxdur. S.S.Axundov. [Əzim dayı] yalan, riyakarlıq nə olduğunu bilməz və belə adamlarla heç arası olmazdı. A.Şaiq. Arası saz olmaq – bax. arası olmaq. [Katib] daldaya gələndə isə, əziz dostu, arası saz olduğu əməli katibin dediklərini xatırlardı. Mir Cəlal. Araya almaq – dövrəyə almaq, ortalığa almaq, dövrələmək, ətrafını almaq. [Qorodovoylar] Məhərrəmi araya alaraq qapıdan çıxdılar. H.Nəzərli. Bu aralıq qadınlar da yetişib arabamızı araya aldılar. A.Şaiq. Araya atmaq – ortalığa atmaq, irəli sürmək, meydana atmaq. Araya düşmək – vasitəçilik etmək, vasitəçi olmaq. Saqi oldun, sən ki, düşdün araya; Dəxi bu məclisdən ayılan olmaz. Q.Zakir. Araya gəlmək – ortalığa gəlmək, ortaya qoyulmaq. Süfrə yığıldı, araya çay gəldi. “Aşıq Qərib”. Araya girmək – 1) bax. araya düşmək; 2) bir-biri ilə bəhs edən və ya küsüşən adamlar arasına girib, onları daha da qızışdırmaq. Araya qoymaq məc. – ələ salmaq, oynatmaq, masqaraya qoymaq, lağa qoymaq. Araya soxulmaq – müdaxilə etmək, qarışmaq. Araya söz salmaq – mübahisə qalxmasına səbəb olmaq, mübahisə törətmək. Bu ara, bu arada – bu zaman, bu anda, bu dəmdə. Möhnətimə çarə, dərdimə dərman; Edən yoxdu, bu arada, gedirəm. Q.Zakir. Lərzə düşdü bədənimə bu ara. M.Rahim. Öz aramızdır – məxfi, gizli, yalnız müsahiblər arasında qalmalı sirr, söhbət haqqında. [Allahqulu:] – Ay usta Kazım, – dedi, – öz aramızdır, bu xanlar elə il uzunu bir-biri ilə dava eləyirlər, kasıbkusub əldən gedir. Çəmənzəminli.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
ara
I. məsafə, boşluq, açıqlıq
{mesafe, boşluk, açıklık}
II. müddət, vaxt
{süre, vakit}
III. hüdud, sərhəd
{hudut, sınır}
IV. içəri, ortalıq
{içeri, ortalık}
V. əlaqə, münasibət, tərəf
{alaka, ilişki, bağ}
VI. iç, qat, büküm
{iç, kat, kıvrım}
VII. bərə, hüdud, sərhəd
{yol, hudut, sınır}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
ara
ara, ortam
İngilizce—Türkçe Sözlük (Anonim)
Ara
Sunak (takımyıldızı)
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
ara
1. ara, fasıla; iki nokta arasındaki mesafe; öz ara: aramızda; öz ara cardam: karşılıklı yardım; öz ara uruş: dahilî harp, vatandaşlar savaşı; araga cür- yahut araga tüş- : hakemlik rolünü kabul etmek, barıştırıcı sıfatiyle ortaya çıkmak; arabızda (sıkı ve samimî bir muhit bahis mevzuu olduğunda) ; artel müçölörü arasında: zanaatçı birlikleri âzâları arasında; tez arada yahut tez (cakın) aranıñ içinde : yakın zamanda; aradan 45münütçö ötköndön kiyin: aradan takriben 45 dakka geçince; arabök = arabök; ara- çolo bk. çolo I ; iç ara bk.iç I 1. 2. münasebetler, ilgiler; arabız çakşı: aramız iyidir; aramızda tatsızlık yoktur; 3. zamanından evvel doğmuş; ara kuzu: zamanından önce doğan kuzu; ara tuu- : zamanından evvel doğurmak yahut doğmak; ara tuup koyuptur: vaktinden evvel doğuruvermiş: ara zat: arada (ne öteye ne de beriye) ne biizmki, ne sizinki; ara zat kal- : belirsiz bir durumda kalmak; mütereddit, şaşkın bir halde kalmak; 4. nişan, hedef; atıp cürsö, ak kelte araga cetpey tüşpögön folk. : tüfekten attığı zaman nişana muhakkak değdirirdi.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
ara
[a:ra], at. 1. Iki zadyň, iki nokadyň, çägiň aralygy, ortasy. Ara daş, ýürek ýakyn (Nakyl). 2. Wagt taýdan bolan uzaklyk, wagt ülüşlerini birikdirýän möhlet, müddet. Aradan on gün geçip-geçmänkä, gurluşyk işi başlandy (B. Seýtäkow). 3. Köpçüligiň jümmüşi, içi. Ýaşlaryň arasynda düşündiriş işlerini alyp barmak. 4. göç.m. Baryş-geliş, gatnaşyk. Ýurt arasyny ýel bozar, adam arasyny dil bozar (Nakyl).
‣ Ara açmak 1) bir ýerden daşlaşmak, uzaklaşmak. 2) baryş-gelşi kesmek, aragatnaşygy bes etmek. Ara almak köp bolup daşyna geçmek, köplemek. Ara çöp atmak biderek gürrüň aýdyp, arany bozmak; agzalalyk döretmek, tersleşdirmek. Aradan çykmak wepat bolmak, ölmek, ýogalmak. Aradan gyl geçmezlik ysnyşykly dost bolmak, ýakyn dostlukly gatnaşykda bolmak. Ara düşmek 1) iki adamyň gürrüňiniň ýa-da işiniň arasyny bölmek, goşulmak. Gürrüň şu ýere ýetende, Tawus ara düşdi (N. Baýramow). 2) ýakalaşýanlary, uruşýanlary aralamak. Arany açmak ser. Ara açmak. Arany aý dogan ýaly etmek iki adamyň arasynda gümürtiklik goýmazlyk, aýdyňlaşdyrmak, bar zady anyk etmek. Araň aý dogan ýaly bolandan soň, saňa başga näme gerek? (A. Gowşudow). Arany kesmek (üzmek) aragatnaşygy bes etmek, baryş-gelşi kesmek, dostlugy bozmak. Arany sazlamak oňat gatnaşygy ýola goýmak, dostlaşmak. Ara şeýtan düşmek sözüň azaşmak, tersleşmek. Ara tow düşmek bir sebäp bilen aragatnaşyk bozulyp, terslik başlanmak.
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
ara
Ara, fasıla, iki şey arasında bulunan yer. Ara yiraqlighi – Ara uzaklığı. Katar arisi – Sıra arası. Yéqin arigha chiqip ketti – Yakın bir yere gitti. Kün ara – Gün arası. Ara éyi – Ramazan ve Kurban bayramı arasındaki zaman. Öz ara – Kendi arası. Bizning arimizda – Bizim aramızda. Arigha kirmek – Araya girmek. Arini üzmek – Arayı açmak. Arigha kishi qoymaq – Araya kişi salmak. Arigha kishi salmaq – Araya kişi salmak. Arigha chüshmek – Araya girmek. Ara buzghuchi – Arayı bozan. Öz arimizda bolsun – Kendi aramızda olsun. Arimiz yaxshi – Aramız iyi. Arini achmaq – Arayı açmak. Öz-ara urush – Kendi aralarında savaş (dövüş). Yéqin arida – Yakın arada. Téz arida – Şu arada; hemen; alelacele. Téz arining ichide – Şu anda. Aridin besh kün ötkendin kiyin – Aradan beş gün geçtikten sonra. Aridin bir yil ötti – Aradan bir yıl geçti. Dunya ara dangqi ketken – Dünyaca ünlü. Ara yolda qalmaq – Ara yolda kalmak.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
ara
ara, arayer, orta. Colubuznu ~sına cetdik: yolumuzun ortasına (yarısına) yetiştik, ~ğa almak: ortaya almak, araya almak, ~ şahar: başşehir, payitaht, köpürnü ~ beceni: köprünün orta direği (yük çekicisi), ~ belgi: ara işareti, eki elni ~sı: iki köyün arası, eki ~da keleçi: iki arada elçi, eki suv ~: iki suyun arası, alanı ~ları bıla kıl ötmeydi: onların aralarından kıl geçmiyor (onların aralarından su sızmıyor) (deyim), kıralla ~sı kenñeş: devletlerarası müzakere, milletle ~sındağı: milletler arasındaki, şaharla ~sı telefon: şehirlerarası telefon, ~ mülk: orta mal, ~ğa salmak: ortaya koymak, ~ begitiv: arayı kuvvetlendirme, ~ğa suğulmak: araya sokulmak, bir ~da: arada bir (bazen), bir arada, keçe ~sında: gece arasında (gecenin bir vakti), ~ ayrı bolsa, ~dağı alınır: ara bozuk olursa, aradaki elden gider, ~ bağana: orta direk, eki ~da bara bıla kele başım aylandı: iki arada gide gele başım döndü.
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
ara
ara, arasında. I, 87, 317, 511, 528; II, 17; III, 60