Bil
Qirghizche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Yudahin)
bil
I, a. fil.
Qirghizche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Yudahin)
bil-
II, 1. bilmek ; anlamak ; bilbegen uu içet ats. : bilmiyen ağu (zehir) içer ; kim bilsin ! : bilinmez ki ; bilip aytasıñbı , cön elebi ? : bilerek mi söylüyorsun , yoksa tahmin ile mi ? ; suuktu suuk bilbey : soğuğa ehemmiyet vermeyip ; soğuğa aldırmayıp ; 2. güç yetmek ; muktedir olmak ; 3. idare etmek ; tasarruf eylemek ; özüñ bil ! : bildiğin gibi yap!
Türkmenche Izahliq Lughet (Kyýasowa, 2016)
bil
[bi:l], at. 1. Göwräniň guşak guşalýan ýeri, guşaklyk. Dil bilen orak orsaň, bil agyrmaz (Nakyl). Bilime guşak, atyma duşak (Sanawaçdan). 2. Uzyn ýa-da beýik zadyň orta kesimi, bölegi. Agajyň bili egrelipdir. Dagyň bilinde tokaý döräpdir. 3. göç.m. Bir zadyň üsti.
‣Bil baglamak birine ýa-da bir zada ynanmak, birine ýa-da bir zada ynam etmek. Dostluk, doganlyk, agzybirlik, adalatlylyk, parahatçylyk ýoly bilen ýöräp, Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistany kuwwatly, beýik döwlete öwürmekde mähriban halkyma bil baglaýaryn (Gurbanguly Berdimuhamedow, Garaşsyzlyga guwanmak, Watany, halky söýmek bagtdyr). Bil bermek 1) orta bilinden egrelmek, ýaý bermek, egilmek. Jaýyň üçegi bil beripdir. 2) güýçden galmak, ejizlemek, garramak. Bil bükmek biriniň öňünde ejizlemek, biriniň öňünde boýun burmak. Bili açylmak aýbaşy gelmek. Bili bekemek güýjüne gelmek, berdaşlanmak. Onuň eýýäm bili bekäp boýy ýetipdir. Bili bükülmek güýçden galmak, tapdan düşmek, garramak, kuwwatsyzlanmak. Şol wagt birden onuň gözüniň öňünde bili bükülen Sähet aga peýda boldy (A. Gowşudow). Biline urlan ýylan ýaly bolmak işden gaçyp, iki bükülen bolmak, buruljamak, towlanjyramak. Ýeri gelende çopan badagyny salaryn welin, biline urlan ýylan ýaly bolaýar (R. Gelenow). Biliňi guşamak gaýrata galmak, her bir işiň, zähmetiň garşysynda ykjam durmak, tijenmek. Bil ýazmak birneme dynç almak.
Yaqutche—In'gilische Lughet (Straughn, 2006)
bil
n. Siberian salmon (Onchorhynchus sp.)
Yaqutche—In'gilische Lughet (Straughn, 2006)
bil-
v. to know; bilis- v. to become acquainted with; biliges a. curious, inquisitive