Şah
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
şah
I и. атның арт аякларына басуы
şahII и. 1) шаһ; 2) шахм. шах, король ◊ şahımı bu kadar severim шуннан артыгын булдыра алмыйм
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
şah
Türkiye Türkçesi: şah
Azerbaycan Türkçesi: şah
Başkurt Türkçesi: şah
Kazak Türkçesi: padişah şah
Kırgız Türkçesi: şaⱨ
Özbek Türkçesi: şàh
Tatar Türkçesi: şah
Türkmen Türkçesi: şã pãtışã
Uygur Türkçesi: şah
Rusça: şah
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
şah
I. is. [fars.]
1. Keçmişdə İran və Əfqanıstanda padşahın, hökmdarın titulu, həmçinin bu titulu daşıyan şəxs. [Vəzir:] Qorxma, sənin duan şahın üstündədir. Ü.Hacıbəyov. İmamlar, nəbilər, sultanlar, şahlar; Min il at oynatdı kürəyimizdə. S.Vurğun.
2. Şahmat oyununda: baş fiqur.
3. məc. Ən birinci, ən yaxşı, ən nümunəvi. Formanın kamilliyi və əsərin bütün ünsürləri arasındakı bədii vəhdətə gəldikdə isə “Ölülər” Azərbaycan dramaturgiyasının şah əsəri sayıla bilər. M.İbrahimov. // Obrazlı təşbehlərdə: seçilən, başda duran, birinci yeri tutan. Gözəllər sultanı, mələklər şahı; Ala gözlü xanım, getmə, amandı. Aşıq Ələsgər. Qızılgül şahıdır bütün güllərin; O hələ qönçədir, yuxusu dərin. N.Rəfibəyli.
4. Arı ailəsində dişi arıya deyilir. Piri kişi Ağca xanıma dedi: – Hər yuvada bir dişi arı olar, ona şah deyərlər. S.S.Axundov. ‣ Şah(ın) tənbəli – çox tənbəl, özünü zəhmətə, canını işə vermək istəməyən adam haqqında. [Bahar:] Gör mən necə yaxşı arvadam ki, sənin kimi şah tənbəlinə çarıq alıram. Ə.Haqverdiyev. [Ballı və Xallı:] Ay qağa, vallah, özciyəzləri şah tənbəlidirlər. S.Rəhimov.
II. Atın dal ayaqları üstündə qalxıb durması. • Şahə qalxmaq – iki dal ayaqları üstə qalxıb durmaq (at haqqında). Köhlən at şahə qalxdı. M.Hüseyn. [İlyas Adiləyə:] Tərlan kişnəyib şahə qalxır, sonra irəli atılıb düşmən əhatəsini yararaq məni götürüb qaçır. Ə.Məmmədxanlı. At birdən şahə qalxdı. M.Rzaquluzadə.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
şah
I. hökmdar, padşah, çar
{hükümdar, padişah, çar}
II. düz, şax
{düz, şah}
III. görkəmli, məşhur
{görkemli, meşhur}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
şah
şah
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
şah
at. Käbir haýwanlaryň kelle süňki bilen utgaşyp çykýan uzyn, ujy ýiti sünk; şaha-şaha bolup, çykýan buýnuz. Ahyry geçijik möjegiň garnyndan şahyny ildirip silkipdir (“Türkmen halk ertekileri”).
ŞAH [şa:h], at, ser. Şa.