çakmak
Türkiye Türkçesi – Arı Duru Türkçe Sözlüğü (Kuleli, 2013)
çakmak
[Köken: Anlam genişlemesi] (Çivi): Kakmak, (Şimşek): Çakmak, Balkımak, Vurmak (Alet):Çakmak
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
çakmak
ф. 1) сугып керту; беркетү; 2) казыкка (терлекне) бәйләү, бәйгә кую; 3) чагу, чакматашка һ. б. бәреп чаткы чыгару; ут кабызу, шырпы сызу; 4) нур һ. б. чагылу; ялтырау; 5) күч. аңлау, аңлап алу
çakmak и. 1) чакма (чакматашка бәргәндә чаткы чыгара торган корыч кисәге); 2) чакмалы мылтыкның (тупның һ. б.) чаткы чыгаргычы, чакмак иск.
Arı Duru Türkçe – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kuleli)
çakmak
1. (Flaş, şimşek vb...): Çakmak, Balkımak, Vurmak
2. (Tutuşturma aleti): Çakmak
3. Dalmak (kaşındırmak, acıtmak)
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
çakmak
Türkiye Türkçesi: çakmak
Azerbaycan Türkçesi: çaⱨmag
Başkurt Türkçesi: kabıⱬgıs tokandırğıs zajigalka
Kazak Türkçesi: şakpak ottık
Kırgız Türkçesi: çakmak ottuk taş
Özbek Türkçesi: çaḳmàḳ
Tatar Türkçesi: zajigalka utkabızğıç çakma
Türkmen Türkçesi: çakmak
Uygur Türkçesi: çakmak
Rusça: zajigalka
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
çakmak
Türkiye Türkçesi: çakmak
Azerbaycan Türkçesi: çaⱨmag (çivi) vurmag mıⱨlamag
Başkurt Türkçesi: (söy) kağıv kağıp kirtiv
Kazak Türkçesi: (şege) kağuv
Kırgız Türkçesi: kağu
Özbek Türkçesi: (mıⱨ) ḳàḳmàḳ
Tatar Türkçesi: (çöy) kağu kağıp kirtü
Türkmen Türkçesi: (çüy) kakmak
Uygur Türkçesi: (miḳ) kakmak
Rusça: zabivat'
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
çakmak
Türkiye Türkçesi: çakmak
Azerbaycan Türkçesi: çaⱨmag
Başkurt Türkçesi: balk (im yım) itiv balkıv
Kazak Türkçesi: jarkıldav
Kırgız Türkçesi: çartıldō carkıldō
Özbek Türkçesi: çaḳnämàḳ yält etib körinmàk
Tatar Türkçesi: yaltırap kitü yaltırav
Türkmen Türkçesi: (yıldırım) çakmak
Uygur Türkçesi: çaknimak çakmak vallida ḳilmak
Rusça: sverknut'
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
çakmak
l. çakmak; 2. çükö oyununun adıdır (bk. çükö); 3. közü ala çakmak boldu : gözleri süzülmeye başladı.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
çakmak
I, at. 1. Ot almak üçin demirden ýörite ýasalan we daşdan ybarat enjam, uçgun düşürýän gural. Tokaýyň gyşaryp ýatan gury odunlaryndan getirip, çakmagyny çakyp ot ýakdy (“Nejep oglan”). Akpamyk çakmak bilen ot aljak bolýar welin, bolmaýar, naharam gijä galyp barýar (“Türkmen halk ertekileri”). 2. Ot açýan ýaragyň peşeňindäki misini ýarmak üçin gerek bolan bölegi. Ol eýýäm pulemýotynyň çakmagyny çekip durdy (H. Ysmaýylow).
‣ Çakmak daşy ser. Çakmak 1.
ÇAKMAK II, işl. 1. Iňňesini sokmak, geçirmek, neşderini dürtmek (ary, ýylan, içýan we ş.m. hakda). Suwuň ortasyna baranlarynda içýan gurbaganyň arkasyndan çakypdyr (“Türkmen halk ertekileri”). Seresap bol, ary çakaýmasyn. 2. Sürtüp ýakmak, kükürdi biri-birine sürtüp ýakmak, ot almak. Otluçöp çakyp, çyranyň peltesini otlady (“Edebiýat we sungat”). 3. Döwüp içindäki maddasyny, maňzyny we ş.m. almak; çykarmak. Çagalar hezil edinişip hoz çakdylar. 4. göç.m. Birine bir zady şugullamak; aýtmasyz zatdan habardar etmek. 5. göç.m. Assyrynlyk bilen birini awundyrmak, bir ýerini agyrtmak.
ÇAKMAK III, at. Haly we haly önümleriniň gyrasyna we käbir el işlerine salynýan dürli reňkli nagyş.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
çakmak
(fiil)1. Açmak, çimlenmek, yeşermek, filizlenmek. Terekle çağıp tebregendile: ağaçlar filizlenmeye başladılar, aşlık sabanla çakğandıla: ekinler yeşerdiler, gokka hansla kıpkızıl çakğandıla: çiçekler kıp kırmızı açmışlar; 2. Uçuklamak. Sabiyni erni burnu çakğandı: çocuğun ağzı burnu uçuklamış; 3. Çakmak, ateş püskürmek. Anı avzu ot çağadı: onun ağzı ateş püskürüyor, anı çakkıçı çakğınçı men tavdan avarma: onun çakmağı çakıncaya kadar ben dağı aşarım; 4.Çırpmak. Anna ayran çağadı: anne ayran çırpıyor; 5. Atmak, çırpmak. Cünnü çağıp bilezik etdim: yünü atıp yumak yaptım, yünü çırpıp yumak yaptım.
(isim) çakıldak. Koynu ~ların arivla: koyunun çakıldaklarını temizle, başım kirden ~ bolğandı: başim kirden çakıldak oldu, ~baş: çakıldak başlı, ~çaç: çakıldak saçlı, iynekni ~ları salınadı: ineğin çakıldakları sallanıyor
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
çakmak
çakmak; erişmek, II, 17, 23;III, 26
(kuş) aşağı inmek·III, 46 bkz> çokmak, çukmak
çakmak (yakma aracı)·I, 469;II, 17, 104, 133, 149, 181;III, 26