Çekmek
Türkiye Türkçesi – Arı Duru Türkçe Sözlüğü (Kuleli, 2013)
çekmek
[Köken: Yerel] Çekmek, Tartmak
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
çekmek
ф. 1) төрле мәгъ. тарту, тарттыру; 2) суыру, эчкә тарту; 3) тартып чыгару; 4) өстенә тартып кидерү; kalıba çekmek калыпка кидерү; 5) утыру (тукыма тур.); 6) үзенә тарту; mıknatıs gibi çekmek магнит кебек үзенә тарту; 7) (бәладән һ. б.) тартып алу, коткару; 8) (аерым фразеологик тезмәләрдә) чигү; hasret çekmek хәсрәт чигү; 9) кору, тезү, тарту; perde çekmek пәрдә кору; 10) сызу; 11) күчереп язу; 12) сөртү, сылау, буяу; 13) юнәлдерү; 14) хайванны каплату; 15) тарту, килү (үлчәүдә); yaş odun ağır çeker чи утын авыр килә; 16) ясау, оештыру (мәс., мәҗлес, җыелыш һ. б.); 17) төшерү (фоторәсемгә, кинога); 18) охшау, (кемгә дә булса) тарту; 19) тарту, җәлеп итү; 20) чигерү (мәс., бәяне, акчаның бер өлешен һ. б.); 21) кире алу; 22) тарттыру, ваклау; 23) түшәү; 24) ташу, ташыту; 25) дәвам итү; şubat ayı 28 gün çeker февраль ае 28 көн дәвам итә; □ dayak çekmek таяк белән кыйнау; fenaya çekmek бозып үзгәртү; kürek çekmek ишкәк ишү; sorguya çekmek сорау алу ◊ çek! çek arabanı! кит, югал!; çekip çevirmek эшләтү, идарә итү
Arı Duru Türkçe – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kuleli)
çekmek
1. Çekmek
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
çekmek
Türkiye Türkçesi: çekmek
Azerbaycan Türkçesi: çäkmäk
Başkurt Türkçesi: tartıv huⱬıv
Kazak Türkçesi: tartuv
Kırgız Türkçesi: tartū
Özbek Türkçesi: tàrtmàḳ südrämàḳ
Tatar Türkçesi: tartu
Türkmen Türkçesi: çekmek
Uygur Türkçesi: tartmak
Rusça: t'anut' taşçit'
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
çekmek
I, işl. 1. Bir zady özüňe tarap dartmak, özüňe ýakynlatmak, golaýyňa süýşürmek. Gelin iki eli bilen ädikden ýapyşdy, ony ysgynsyz çekdi (G. Kulyýew). 2. Belli bir wagta çenli dowam etmek. Biziň gürrüňimiz uzaga çekdi (“Edebiýat we sungat”). 3. Geçirmek, eltmek, bir nokatdan ikinji nokada geçirmek (radio, çyra, telefon we ş.m. hakynda). Gaz geçirijisini çekmek. Tok çekmek. Telefon çekmek. 4. Gatnaşmaga ýagdaý döretmek, bir zadyň hataryna girizmek, goşmak, gatnaşdyrmak. Ýaşlary oba hojalyk işine çekmek. 5. Içiňe sormak, dartmak (çilim we ş.m. hakynda). Ol çilim çekdi. 6. Daş keşbi, gylyk-häsiýeti boýunça çalym etmek, meňzemek. Mal eýesine çekmese – şumluk (Nakyl). Ol ...kakasyna çekipdir (“Edebiýat we sungat”). 7. El bilen süýüp almak, süýmek, pileden uç alyp, ýüpek etmek (ýüpek hakynda). Garry ene ýüň egirýär, gulaç dokaýar, onuň- munuň ýüpegini çekip berýär (A. Gowşudow). 8. Ýüzüni syramak, töwerekleýin aýlap tikmek (ýorgan hakynda). Hawa, oglum, indi bir aýlap çekäýmesi galdy (A. Durdyýew). 9. Açyk zady ýapmak, ýapyp-açmak, özüňe dartmak, öňki ýerine eltmek. Ol yzy bilen gapyny çekdi. Ýelli haty hem alyp, içki jaýa girip, işigi çekdi (A. Gowşudow). 10. Döl almak maksady bilen mallary çakyşdyrmak, höwre goýmak. Görogly Arabyň atyny özüniň tohum gylýalyna üç sapar çekdi (“Görogly”). 11. Biriniň ýa-da bir zadyň şekilini kagyzyň, matanyň we ş.m. ýüzüne geçirmek. Nakgaş gyzlary uly söýgi bilen çekipdir (“Edebiýat we sungat”). 12. Bir zadyň daşyna sim, haýat we ş.m. aýlamak. Mellegiň töweregine maldan goramak üçin tikenekli sim çekmek. 13. sazç. Bagşyçylyk ýollaryna mahsus bolan çekim tilsimini ulanyp, has ýokary depgine çykmak üçin dutaryň kirişlerini birneme dartmak. 14. Öňki derejesinden egismek, azaltmak, kemeltmek. Sygrymyz süýdüni çekipdir. 15. Kömekçi işlik hyzmatynda ýanaşyk gelýän atlaryň manysy bilen baglanyşykly hereketi aňladýar: Azap çekmek köp azap etmek. Dert çekmek uzak wagtlap keselläp ýatmak. Zähmet çekmek işlemek.
ÇEKMEK II, işl. Terezide, gapanda bir zadyň agramyny ölçemek.
ÇEKMEK III, işl. 1. Ýüki başga ýere eltmek, daşamak. Kejebäni çekmäge ak maýa gerek (Halk aýdymyndan). Soňra bedreläp suw çekdi (B. Seýtäkow).
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
çekmek
tartmak, çekmek; (acı) çekmek, katlanmak. Bazmanda kallay bir çegese: kantarda ne kadar çekiyorsun, gardoşlanı çegip ber: patatesleri tartıp ver; azap çegiv: azap çekme, men çekmegen ne kaldı: benim katlanmadığım ne kaldı, köp kıyınlık çekgenme: çok zahmet çektim.
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
çekmek
kitap noktalamak; attan kan almak;s ıkılan oku çekmek· II, 21
çekerek bağlamak· II, 21 bkz> çıkmak