zat
Türkiye Türkçesi – Arı Duru Türkçe Sözlüğü (Kuleli, 2013)
zat
[Köken: Arapça] Kişi
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
zat
и. зат, шәхес
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
zat
Türkiye Türkçesi: zat
Azerbaycan Türkçesi: şähs zat adam
Başkurt Türkçesi: ädäm zat
Kazak Türkçesi: jeke adam kisi
Kırgız Türkçesi: adam
Özbek Türkçesi: şaⱨs zàt
Tatar Türkçesi: adäm zat
Türkmen Türkçesi: şahs ãdam
Uygur Türkçesi: zat
Rusça: persona litso
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
zat
is. [ər.]
1. Əsil, mənşə, kök, nəsil, nəsəb. Xəbər alın o namərdin zatını; Aparıbdı mərd igidin atını. “Koroğlu”. [Heydər bəy:] Zatında şübhə olanlar öz nəsəbləri üçün şəhadətnamə qayırırlar. M.F.Axundzadə. Oğlumuzun, şükr kim, zatı müsəlman imiş! Bəxtəvər olsun başım, bəxtimiz oğlan imiş! M.Ə.Sabir. • Zatına bələd olmaq – bax. zatını tanımaq. Bələdəm zatına sənin, novkər; Dəyməz heç bir pula bu cür sözlər. C.Məmmədquluzadə. Zatına lənət – söyüş ifadəsi. Harda bihəya var, zatına lənət. Q.Zakir. Musa kişi Mübaşir Məmmədin yoğun səsini tanıdı: – Zatına lənət, – deyib tüpürdü... M.İbrahimov. Zatını tanımaq – əslini, nəslini, iç üzünü, bütün varlığını tanımaq (adətən mənfi, istehzalı məna ilə). [Allahverdi:] Zurnaçı Muğanı? Onun zatını tanıyıram. C.Cabbarlı. Həddi-zatında – əslində, təbiətində, xilqətində.
2. köhn. Şəxs, adam, şəxsiyyət, sima. O çox əxlaqlı bir zatdır. Böyük zat. – Bax, nə qədər sevimli, nəzakətli bir zat! M.S.Ordubadi. Bu zatların sayəsində də birinci ilin tədris haqqı maarif cəmiyyətləri tərəfindən verildi. T.Ş.Simurq. // Hörmətli, mötəbər şəxs. [Südabənin anası:] ...Allaha çox şükür eləyirəm ki, mənim bircə balamın qabağına sənin kimi zatı, südü təmiz bir adam çıxarıb. M.İbrahimov.
3. Özü, öz nəfəsi, öz varlığı. Bitməzmi cəfa, axıra yetməzmi kəşakəş? Axırda yaxar zatını yağdıqların atəş. M.S.Ordubadi.
4. köhn. Varlıq, əsil, təbiət, mahiyyət. O küləkdir, özü vardır, zatı yox. Xəstə Qasım.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
zat
I. əsil, mənşə, kök, nəsil
{asıl, menşe, köken, nesil}
II. şəxs, adam, sima
{şahıs, adam, şahsiyet}
III. varlıq, əsil, təbiət, mahiyyət
{varlık, hakikat, doğa, özellik}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
zat
zat
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
zat
a. madde, cins, cevher; çartıldak zattar: patlayıcı maddeler; zat atooç gram: isim.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
zat
[za:t] I, at. 1. Esasan, ýaşaýyş-durmuş, zähmet işleri we ş.m. ýagdaýlarda zerurlyk edýän her bir aýratyn önüm, her dürli çig mal serişdeleri, harytlar, goş-golam we ş.m. Käbir adamlar näbelli bir zadyň netijesine garaşmagy gowy görýärler (B. Seýtäkow). 2. Bolan maddy närse, emläge eýelik edýän, ony peýdalanýan we oňa ygtyýarlyk edýän fiziki we ýuridik şahsyň emläginiň bir bölegi, raýat hukugynyň obýekti. 3. Her hili ýagdaý, bolýan hadysa, waka, ahwalat we ş.m. Arkaýynçylyk wagtynda-da seniň hemme zada akylyň hem ýetýärdi (B. Kerbabaýew). Onuň bolýan zatlardan habary barmyka? 4. Üýtgeşiklik. Birneme köpräk işläniň bilen saňa-da zat bolasy ýok.
‣ Zat diýmezlik birine gaty-gaýrym söz aýtmazlyk.Oňa karz pul bermediň diýip zat diýäýmegin. Hiç zat hiç bir söz. – Sen maňa näme aýtjak bolduň? – Hiç zat. Men-ä oňa hiç zat diýemok.
ZAT [za:t] II, at, k.d. Adamyň, bir zadyň asyl gelip çykyşy, asly, esasy, ýerligi. Hasan ogluň münen aty, Ajap kandan bolan zaty (“Görogly”). Jöwher tuwulgany bozardy kürsi, Zaty jöwher paltam, indi gal indi (Magrupy).
ZAT [za:t] III, 1. Arap elipbiýiniň on bäşinji harpynyň ady. 2. Ebjet hasaby boýunça sekiz ýüz (800) sany aňladýar.
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
zat
a. Zat, şahıs.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
zat
şey, nesne. Bıllay ariv ~nı kim körgendi?: böylesi güzel şeyi kim görmüştür?, bağalı ~: pahalı şey, asıl ~: asil şey, biz allay ~lanı bilebiz...: biz öyle şeyleri biliyoruz ki ..., tintilgen ~: araştırılan şey, katı ~: katı nesne, başha ~: başka şey, bir ~ kördüm: bir şey gördüm, bir ~ sorayım: bir şey sorayım, bir ~dan haparı cokdu: bir şeyden haberi yok, boş ~lanı söleşme: boş şeyler konuşma, ne ~nı üsünden?: hangi şey hakkında?, bilmegen ~ı: bilmediği şey, kölüne kelgen ~: aklına gelen şey, kalbine gelen şey, sen maña körgüzmegen ne ~ kaldı?: senin bana göstermediğin ne kaldı?, sınağan ~ım tüldü: denediğim şey değil.