zar
Türkiye Türkçesi – Arı Duru Türkçe Sözlüğü (Kuleli, 2013)
zar
[Köken: Arapça] (anatomi) Yargak
[Köken: Arapça] (oyunda) Taş, Süyek
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
zar
и. 1) юка кабык (мәс., суган кабыгы); 2) анат. пәрдә; göğüs zan күкрәк пәрдәсе
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
zar
Türkiye Türkçesi: zar
Azerbaycan Türkçesi: zar pärdä
Başkurt Türkçesi: yuka pärdä
Kazak Türkçesi: jarğak torsıldak
Kırgız Türkçesi: çel
Özbek Türkçesi: pärdä
Tatar Türkçesi: yuka pärdä
Türkmen Türkçesi: bãrda
Uygur Türkçesi: pärdä
Rusça: pereponka
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
zar
Türkiye Türkçesi: zar
Azerbaycan Türkçesi: zär
Başkurt Türkçesi: höyäk
Kazak Türkçesi: süyek tas(oyın)
Kırgız Türkçesi: sȫk taş
Özbek Türkçesi: süyäk àşıḳ
Tatar Türkçesi: söyäk
Türkmen Türkçesi: zar(i)
Uygur Türkçesi: taş süyäk
Rusça: igral'naya kost'
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
zar
I. [fars.] klas.
1. Səslə, yanıqlı-yanıqlı ağlayan, inləyən, nalə edən, nalan (adətən izafətlərdə işlənir). Aşiqi-zar. Bülbüli-zar. // Yanıqlı-yanıqlı, həzin-həzin ağlama, inləmə; fəğan, nalə. • Zar getmək – yanıqlıyanıqlı ağlamaq, fəğan etmək. Bülbül, qızılgül həsrəti; Qışı, yazı zar gedirəm. Aşıq Abbas; // Zar-zar. Gər nalə çəkməsin dilibimar, neyləsin? Aşıq gözüm gər ağlamasın zar, neyləsin? Qövsi. // Fəğan, nalə. Bülbül, bu nə nalə, fəryaddır; De, bu nə ah ilə zardır? Molla Cümə.
2. məc. Zəif, üzgün, əlacsız, çarəsiz, çıxılmaz (adətən tərkiblərdə işlənir). Cismi-zar. – Gər mən mən isəm, nəsən sən, ey yar? Vər sən sən isən, nəyəm məni-zar? Füzuli. Öldürən zamanda Zakiri-zarı; Əl saxla bir, qanlı qəməndən öpüm. Q.Zakir. İlahidən qorxun, bir insaf edin; Az incidin məni-zari, sərçələr! Molla Cümə. ‣ Zar qalmaq – çarəsiz qalmaq, çıxılmaz vəziyyətdə olmaq, səfalət keçirmək. Millət .. çobanı itmiş qoyun sürüsü kimi zar və sərgərdan qalıb, axırda əcnəbilər əlində əsir və hər qisim zülm və bəlalara giriftar olacaqdır. F.Köçərli. Zar etmək – zinhara gəlmək, təngə gəlmək, usanmaq. Şəbi-meraci-visalım məni zar etdi rəqib; Görmədim, seyr elədim çərxi-müəlladə fərəh. S.Ə.Şirvani. Zar olmaq klas. – 1) təngə gəlmək, cana gəlmək. Nə xoşdur bir zaman bir dilbərin eşqində zar olmaq; Ümidi-vəsl ilə hicrində müddət biqərar olmaq. S.Ə.Şirvani; 2) ağlamaqla keçmək, ağlamaq. Ney kimi nalə çəkib, çəng kimi zar olalım! Qövsi. Bənəfşə qoxulu yardan ayrılan; Gündə yasa batar, günü zar olur. M.P.Vaqif. Zara gəlmək – təngə gəlmək, cana gəlmək, usanmaq. Mən aşiqəm gülzarə; Cəmənzarə, gülzarə; Ayrılığa dözməkdən; Axır gəlib gül zarə. (Bayatı). Can zarə gəlib, ta ki o cananə qayıtsın. Heyran xanım. Artıq bunun nisyəsinin əlindən camaat zara gəlmişdi. S.Rəhman. Zara gətirmək – təngə gətirmək, cana gətirmək, zinhara gətirmək, usandırmaq. Gətirdin, ey könül, zarə məni sən ahü zarınla. S.Ə.Şirvani.
II. is.
1. Bədənin bəzi üzvlərini daxildən bürüyən incə nazik pərdə. Bu sözləri elə yanıq bir səslə, miskin bir tövrlə söylədi ki, qulaqlarımın zarında hiss etdiyim sızıdan bütün vücudum titrədi. A.Şaiq.
2. Bəzi meyvələrin nazik iç qabığı (pərdəsi). Nar zarı. Portağal zarı.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
zar
zəif, üzgün, əlacsız, çarəsiz
{zayıf, üzgün, ilaçsız, çaresiz}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
zar
zar
Özbekçe—İngilizce Sözlük (Dirks, 2005)
zar
(Persian) gold; gold or silver thread; gilded. ~ qog'oz gold leaf. ~ do'ppi skullcap decorated with gold thread. qora ~ black gold, oil. ~ga ko'm-/boshidan ~ quy- to drown in riches.
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
zar
I= zerI.
II, f. hıçkırık. acı acı ağlama şiddetli ihtiyaç; tıyıña zarmın: meteliğe kuşun atıyorum; anı körüügö zarmın: onu görmeye müştehakım: zar zaman bk. zaman.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
zar
[za:r], at. 1. Ahy-nala, zeýrenç, nalyş. Zarymbar-da, zorum ýok (Atalar sözi). 2. Mätäç, zat tapmaýan, ýetirinip bilmeýän. Men iýmäge zar däldim, içmäge-de zar däldim (“Görogly”). Ilde ogluň dyrnagyna zar bolup ýörenler hem bar (A. Durdyýew). 3. Arzy-hal. Senuber diýr budur zarym (“Gül – Senuber”). 4. Çyn ýürekden isleýän. Senuberdir seniň zaryň, Gije-gündiz intizaryň (“Gül – Senuber”).
‣ Zar aglamak ser. Zar-zar aglamak. Zar çekmek birini görmek arzuwyny edip, zarynlap aglamak, ahy-perýat etmek. Zar etmek mätäç etmek, garaşly etmek. Mert tükenip, her namarda zar etse, şol gün hakyň beren ýaşy gerekmez (Zynhary).
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
zar
I f. İnilti, zar, inleyen. Zar yighlimaq – İnliyerek ağlamak; yürekten ağlamak. Zar kaxshimaq – Sızlanmak; dert yanmak; şikayet etmek. Séning yardimingge zarmen – Senin yardımına muhtacım. Zar bolmaq – Özlemek; hasretini çekmek. Uni bir körüshke zarmen – Onu hiç olmazsa bir defa görsem. Zar qilmaq – Özletmek.
II f. Gülzar – Gül bahçesi.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
zar
çekemeyen, kıskanç, kıskançlık, haset, hasetlik. ~ adam: kıskanç adam, asırı ~dan ölüb kaladı: aşırı kıskançlıktan ölüverecek, ~nı teregi kögermez, kögerse da köget bermez: kıskancın ağacı yeşermez, yeşerse de meyve vermez (a.s.).