til
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
til
(=till) is.
1. Kənar, qıraq. Yolun tili. – İndi Şamo gah cığırla.. və gah da cığırın tili ilə gedirdi. S.Rəhimov.
2. Əlin çeçələ barmaqdan ovuca tərəf olan hissəsi. [Yusif] ..gah ülgücü əlinin tilinə çəkib itiləyir, gah da qabağına qoyduğu dəyirmi güzgünün yerini rahatlayırdı. B.Bayramov.
3. Uzunsov təpənin üstü. Təpənin tili. – Atlar tildən üzüaşağı addım-addım enirdilər. S.Rəhimov.
4. İki səthin kəsişdiyi yer. Piramidanın tili.
Özbekçe—İngilizce Sözlük (Dirks, 2005)
til
tongue; language; prisoner taken to get intelligence from; needle, dial arm, clapper, etc. (of mechanical device); secrets, ins and outs. ~ bilimi linguistics. ~i bormaydi can't bring himself to say (s.t.). ~i kel(ish)maydi can't pronounce, can't manage to say. ~ tegiz- to speak ill of. ~i chiqdi to begin speaking. ~i qichidi to get the urge to speak. ~ga kir-/~ga ol- to mention. ~idan gulla- to blabber. ~idan ilin- to let the cat out of the bag. ~idan tushirmaslik/~dan qol- to lose one's ability to speak. ~i bir unanimous, agreed. ~i uzun bold, brazen, forward (in talk). ~i qisiq/~ uchida perfunctorily. ~ biriktir- to agree on, to come to an arrangement with. ~ top-/~ tortmay/~ni yoradi ('tongue-splittingly') sweet. ~ini tishla(b qol)- to bite one's tongue; to keep silent; to regret. ~ini qayra- to spread rumors about, to gossip about. ~imning uchida turibdi It's on the tip of my tongue.
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
til
I, 1. dil; uñku tilder: cezrî diler; calğanma tilder: iltisakî diller; Sam tilderi: samî diller; Yafas tilderi: Yafesî diller; ene til: ana dili: önör aldı- kızıl til ats.. en yüksek hüner belagattir (tildir) *) ; til al-: söz dinlemek; söze kulak asmak; aytkan tildi albayt: söylenen sözü dinlemiyor; til algıç yahut til alçak: söz dinleyen, anlaşmaya gelen; tilime könbödü: sözümü dinlemedi, sözlerime muvafakat etmedi;tili oozuna cukpayt: gayet çabuk, hızlı konuşuyor; til suut-: bir parça teskin etmek: tili çığıp kele catat: (çocuğun) dili açılmaya başladı; til azar: söz dinlemiyen: kuş tilindey: küçücük (diyelim, kumaş parçası); kuş tilindey kat: kuşun dili kadar küçücük mektup; tilin tartpay süylödü folk. cesaretle, çekinmeden söyledi 2. sövme hakaret; til uk-: sövmeyi dinlemek. (sözle) hakarete uğramak; mağa tili tiydi: bana sövüp-saydı; 3. haber, sağlık; 4. as. düşmanının halerini söyletmek için tutulan esir, haberci. istihbaratçı; til al- yahut til sura-: malûmat almak, soruşturmak; tildi karmap alalı. tilden tildi suraylı folk.: dil yakalayalım ve ondan gerekli malûmatı alalım; 5. matbu organ (fikir yayan); 6. dilim,parça; 7. ağız tanburasının dili. til- II. dilmek taktay til- tahtayı testere ile biçmek; apiyim til- (tarlada) haşhaş toplamak.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
til
I, at.1. şahyr. Dil. Toty kimin suhanwer, sözläp şirin tile gel (Kemine). Hiç unutman, janym çyksa bu tenden, Süýji sözlän tiller, galdyň, hoş indi (Seýdi). 2. gepl.d. Telefon.
‣ Til bermek söz, wada bermek. Özgelerge til berip, halym perişan etmegil (Mollanepes).
TIL II: til kakmak telefon etmek, jaň etmek.
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
til
Dil. Ana tili – Ana dili. Uyghur tili – Uygur dili. Edebiy til – Edebî dil y.d. Saatning tili – Saat dili, saat ibresi. Til tekküzmek – Hakaret etmek. Tili kemtük – Kekeme. Tilim kelmeydu – Telaffuz edemiyorum. U tilidin ilindi – O dilinden yakalandı. Öz tilingdin kör – Kendi konuşmandan gör. Balining tili chikti – Çocuk konuşmaya başladı; Çocuk dillendi. Til almaq – Söz dinlemek. Til almash – Söz dinlemez. Tilgha almaq – Dile getirmek. Tilgha almasliq derijide – Dile getirilmesi güç. Tilgha élip bolmaydu – Söylenmesi imkansız. Til anglimaq – Tenkite maruz kalmak. Tilimning uchida turudu – Dilimin ucunda. Til biriktürmek – Ağız birliği etmek. Tilingni tart – Konuşmanı kes. Tilingni saqla – Ağzını sıkı tut. Tildin qalmaq – Dili tutulmak. Tilgha kelmek – Dile gelmek. Tilgha kirmek – Söz dinlemek.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
til
1. Dil. ~i uzun: dili uzun, iynek ~: inek dili, cılan ~: yılan dili, ~ aylandırmak: göze düşen çapağı dil ile çıkarmak; ~ni allı bıla aytılğan tavuşla: dilin ucuyla çıkarılan sesler, ~ni artı bıla çığarılğan tavuşla: dilin arkasıyla çıkarılan sesler, ~ni açıkları: açık sesliler, ~ni kısıkları: kısık sesliler, ayta ayta ~ cavum kurudu (d): söyleye söyleye dilim kurudu, aytırğa tilim aylanmaydı: söylemeye dilim dönmüyor, esime tüşgenni aytırğa tilim tilmaçlık etmeydi: aklıma geleni söylemem e dilim tercümanlık yapmıyor, ~i bıla calamak: dili ile yalamak, ~ine cuk salmağandı: diline bir şey koymadı, ~iñ kabışsın: dilin tutulsun, ~iñ büldürge bolsun: dilin lâl olsun, kekeme ol, ~im çaldı: dilim çaldı, ~i büldürge etdi: dili dolaştı, ~iñ tartılsın: dilin tutulsun, dilin çekilsin, ~imi uçundadı (d): dilimin ucundadır, ~i aylanmağan: dili dönmeyen, ~iñe hıppil çıksın: diline sivilce çıksın, ~in çığarmak: dilini çıkarmak; açhıçnı ~i: anahtarın dili; 2. Dil, lisan. ~ ürenmek: lisan öğrenmek, Avar ~: Avar dili, ~ bilim: dil bilim, adabiyat ~: edebiyat dili, uşaş ~le: benzer diller, ~ baylık: dil zenginliği, cazıvu bolğan ~: yazısı olan lisan, cazıvsuz ~: yazısız dil, bir biri ~in añılamak: bir biri lisanını anlamak, ~leri bir adamla: dil birliği yapmış insanlar, bir dilli olanlar, ~ tutuv: dil tutma (yeni gelinin kayın evinin büyüklerine konuşmaması adeti), ~ açdırıv: dil açtırma, konuşturma (yeni gelini bir hediye vererek konuşturma adeti), ~ cürütmek: söz taşımak, koğuculuk, ~ etivçü: mizevir, söz taşıyıcı; ~i amannı künü aman (d): dili pis olanın yaşamı da pistir, ~ cürekni tilmaçı (d): dil yüreğin tercümanı, ~ kılıçdan citi (d): dil kılıçtan keskindir, ~de süyek bolmasa da süyek sındırır (as.): dilin kemiği olmasa da kemiği kırar, ~i uzunnu namısı kısha (d): dili uzunun edebi kısa.