tay
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
tay
I и. тай
tayII с. тигез, иш
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
tay
Türkiye Türkçesi: tay
Azerbaycan Türkçesi: day dayça
Başkurt Türkçesi: tay
Kazak Türkçesi: tay
Kırgız Türkçesi: tay
Özbek Türkçesi: tày
Tatar Türkçesi: tay
Türkmen Türkçesi: tay
Uygur Türkçesi: tay tayçak
Rusça: jerebönok
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
tay
I. is. Bab, bərabər, münasib, misl. [Züleyxa xanım:] ..Altmış yaşında qoca ona taydı? N.Vəzirov. Xasay bir oğlandır, ona tay hanı? Var adı, qulluğu, şöhrəti, şanı. S.Vurğun. • Tay etmək – bərabər tutmaq; bir tutmaq. Mələkdən də səni billəm ziyadə; Tay etmərəm heç insanı mən sənə. M.P.Vaqif. Mənim qızımı bir qaraçı qızına taymı edirsən, – deyə Hüseynqulu ağa bağırdı. S.S.Axundov. Tay olmaq – bab olmaq, bərabər olmaq. [Ahıl qadın:] İndi biz gəlib Cahan xalaya tay ola bilmərik. Ə.Haqverdiyev. Cuma... özünə tay olacaq bir əsgər .. gözaltı etməyə çalışacaqdı. Ə.Əbülhəsən. Tayını tapmaq – hər cəhətdən özünə uyğun, özünə bab, özünə münasib adam tapmaq, yoldaş tapmaq. Tərlan idin, öz tayını tapmadın; Getdi, qismət oldu sarə zülflərin. Aşıq Ələsgər. Tay tutmaq (qoymaq) – bax. tay etmək. Dağarcığını çuvala tay tutur. (Ata. sözü). [Hafizə xanım:] Bəxtəvər başıma, gör məni aparıb kimə tay qoydu. Ə.Haqverdiyev.
II. is.
1. Tək, bir. Öküzün taydı, işin aydı. (Ata. sözü).
2. Ümumiyyətlə, qoşa şeylərdən hər biri. Qırılmış cilovun, taydır üzəngin. M.Rahim. // Eyni mənada ayaqqabı, corab, əlcək və s. haqqında. Əlcəyin tayı. Corabın bir tayı cırılıb. – [Sona xanım:] ..Başmağımın tayı ayağımdan sürüşüb çıxdı, qaranlıqda axtarıram, tapmıram. M.F.Axundzadə. // Eyni mənada qapı, pəncərə haqqında; lay. Yunis qapının bir tayını açanda iri bir şəkil gözünə sataşdı. Mir Cəlal. tay-tay bax. taybatay. Geniş pəncərələr açılar tay-tay. S.Vurğun.
III. is.
1. Kisəyə, yeşiyə və s.-yə qablaşdırılmış yük. Hər birinə ağır taylar çatdılar. Q.Zakir. ..Gah da Aşqabadda Hacı Zeynalabdın Tağıyevin doqquz tay manufaktur malını oğurlayırlar. C.Məmmədquluzadə.
2. bax. taya. Küləş tayı. tay-tay sif. Taylarla, çox, çoxlu, kisələrlə, yeşiklərlə, top-top. İndi top-top, tay-tay parça, kisə-kisə şəkər, un, düyü daşınırdı. Ə.Əbülhəsən.
IV. is. Bir yeri iki hissəyə bölən şeyin tərəflərindən biri. Divarın bu tayı. – Pərdənin o tayında da sükut vardı. S.Rəhman. // Eyni mənada dağ, dərə və s. haqqında. Rübabə dərənin o tayında, lap aşağıda qarda yüyürən bir adam gördü. Mir Cəlal. Azərbaycan cənubda – Xəzər sahilində, Qafqaz sıra dağlarının o tayında gözəl bir ölkədir. Ə.Məmmədxanlı. // Eyni mənada çay, göl, dəniz və s. haqqında; sahil, tərəf, yan. ..Girdiman torpağının sərhədi Kür çayının o tayından başlanır. M.Hüseyn. Çayın o tayındakı yoncalıqlarda çoxlu kəpənək və çəyirtkə vardı. Ə.Vəliyev.
V. “Ta” (4-cü mənada) sözünün danışıq dilində işlənən forması. Hökumət adamları Nəbinin dalıncan tay kəndə gəlmirdilər. “Qaçaq Nəbi”. [Süleyman:] Naharı elədik, tay nə oturaq, dur gedək bağa. Ə.Haqverdiyev.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
tay
I. top
{top}
II. yığın, qucaq
{yığın, kucak}
III. oxşar, bənzər
{yakın, benzer}
IV. cüt, qoşa
{çift, iki}
V. bir, bərabər
{bir, beraber}
VI. cür
{tür}
VII. sahil, ətraf, yan
{sahil, etraf, yan}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
tay
denk, eş, eşit
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
tay
I, ana tarafından akrabalık; tay ece: ananın hemşiresi (ister büyük, ister küçük olsun) ; tay ene: ana tarafından nine, büyük anne, : taaceñe (tay ceñe yerine) ananın büyük kadın akrabasıdır yahut ananın büyük erkek akrabasının karışı; tay bas: inatçı, söz dinlemez (başlıca kadınlar hakkında) ; tay ekesi soğulup kaldı mec. büsbütün kırıştı, aşırı derecede buruştu.
II, 1. bir yaşında olan iri hayvan; tay buka: ikinci yaşına basmış olan tosun; 2. iki yaşına basmış olan tay; tay taka = tay tuyak 2 (bk. tuyak 3) ; tay- tuylak: her hangi bir tay; 3. okşama sözüdür; erke tayım: sevgilim.
III: tay-tay; yeni yürümeğe başlayan çocuğa teşvik nidasıdır; taytayla = taytayla.
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
tay-
IV, 1. kaymak; 2. mec. eksilmeye yüz tutmak; coldon tay- : yoldan çıkmak; aldan tay- yahut karundan tay- : kuvvetten düşmek; andan mal taydı: o, servetini kaybetti; ölör ögüz baltadan taybayt ats. : ölmeye mahkûm olan öküz baltadan korkmaz; özüñ barıp sura, öñdü körsö, cüz tayat: kendin bizzat giderek iste. senin yüzünü görürse sıkılır ve reddedemez.
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
tay
I Tay. Téyi – i.h. tayı.
II Balya. Téyi – i.h. balyası.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
tay
tay, at yavrusu. Cıllık ~: bir yaşına basmış tay, marka ~: süt tay, hora ~: cins tay, hara tay, ~tay, kulan ~, tarpan ~: efsanelerde ve destanlarda geçen cins atların taylarına verilen isimler, ~nı asırasañ at bolur (as.): taya bakarsan at olur, ~ asıramağan atha minmez (as.): tay beslemeyen ata binmez.
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
tay
tay,I, 206, 207, 313; III, 71, 158