damar
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
damar
и. 1) кан тамыры; 2) (таштагы һ. б.)сыр, төс аерымлыгы; 3) кан (нәселдән килгән холык, табигать һ. б. тур.) ◊ damarına çekmek нәселенә охшау, нәселенә тарту
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
damar
Türkiye Türkçesi: damar
Azerbaycan Türkçesi: damar
Başkurt Türkçesi: tamır
Kazak Türkçesi: tamır
Kırgız Türkçesi: tamır
Özbek Türkçesi: tàmir
Tatar Türkçesi: tamır
Türkmen Türkçesi: damar
Uygur Türkçesi: tomur
Rusça: krovenósnıy sosud vena
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
damar
is.
1. Canlıların bədənində: içərisində qan və ya limfanın dövr etdiyi boruşəkilli orqan. Qan damarları. Damarları şişmək. Alnının damarları görünür. • Damar sistemi anat. – canlının bədənində olan bütün damarlar. Damar sistemi maye toxuma (qan və ya limfa) cərəyan edən boru sisteminə deyilir. K.Balakişiyev.
2. Çeşmənin mənşəyi, başlanğıcı. Dağ ətəyində bir çeşmə vardır, özü aranda da olsa, damarı dağdan gəlir. S.Rəhimov.
3. Süxurda, ağacda və s.-də zolaq şəklində təbəqə; lay. Faydalı qazıntıların bəziləri böyük kütlələr şəklində, bəziləri ayrı-ayrı damarlar, səpələnti və sairə şəklində tapılır. M.Qaşqay. // Yarpaqlarda cizgi şəklində izlər.
4. məc. Xüsusiyyət, həvəs, təmayül, qabiliyyət, bacarıq mənasında. Quluda alverçilik damarı vardı. A.Şaiq. // məc. Hiss, duyğu mənasında. Onların da milliyyət hissi və qeyrət damarı ayılıbdırmı? F.Köçərli. ‣ Damarı tutmaq – tərslik etmək, inad etmək, şıltaq etmək. Onun gahdanbir damarı tutur. Yenə damarı tutubdur. Damarına düşmək – xoşuna gəlmək, ürəyinə yatmaq. Bu hava adamın damarına düşür. – [Ağsaqqal:] A bala, höcət eləməyin, görmürsünüzmü tərs damarına düşüb?! İ.Şıxlı. Damarını tapmaq – xasiyyətini, zəif yerini, ürəyini öyrənib bilmək. Necə ki haman adam da sənin damarını tapdı, ruhunu oxşadı və özünə bağladı. M.S.Ordubadi. Damarını tutmaq – 1) öyrənmək, mahiyyətini bilmək, uyğunlaşmaq. [Qüdrət:] Aslan .. həyatın damarını tuta bilmir və ona görə də həyatdan geridə qalır, onunla ayaqlaşa bilmir. M.Arif; 2) bax damarını tapmaq. Damarları qurumaq – qorxudan, dəhşətdən donub qalmaq, bərk qorxmaq. Biçarə muzdurun damarları qurudu ki, indicə yaranalın buyruğu ilə Həsənəli bəy onu tutub qazamata göndərəcəkdir. S.M.Qənizadə. Şah damar – 1) qanı ürəyə axıdan damar; 2) məc. bir şeyin əsası, mərkəzi, canı. Sanki yaralanmışdı yerlərin şah damarı. R.Rza.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
damar
I. heves, temayül
{heves, eğilim}
II. təbəqə, lay
{tabaka, katman}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
damar
damar
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
damar
at. 1. Haýwanlarda we adamlarda ganyň akýan turbajyk sekilli ýolunyň umumy ady. Damaryna görä gan al (Atalar sözi). 2. Beden etlerini birleşdirýän siňir görnüşli berk öýjükler toplumy. Ökje damary. Ýeňse damary. 3. Ösümliklerde suwuklyk ýa-da nem geçirýän sapak ýa-da kök görnüşli çylgymlar, zolaklar. 4. gepl.d. Kök. Damaryna zeper ýetirmän göçürilen agaçlar oňat tutupdyrlar. 5. gepl.d. Özen. Käşiriň damary ýognapdyr.
‣ Damar çekmek 1) muskul damarlary dartylyp, gaty agyry peýda bolmak. 2) aýry ýerde ýaşasa-da, süňk hossaryna ýakynlaşmak, ony görmek islegi güýçlenmek. Edil bilen ýaly, garry atasyny diri görmek nesibesi bardyr-da, ol amanadyny tabşyrmanka daş ýurtdan agtygy geläýdi, habar edenem ýok welin, elbetde, damar çekýändir-dä. Damarda gan gaýnamak ýürek joşmak, ylham gelmek, ýürek möwç urmak. Ýürek joşup, damarda gan gaýnady, Ak kagyz üstünde galam oýnady (A. Kekilow). Damar gatan ýeri bar (ýok) garyndaşlyk ilteşigi bar (ýok), kowum- garyndaş (däl). Onuň pylany bilen damar gatan ýeri bar öýdýän. Damaryny ýumşatmak ugruny tapmak, köşeşdirmek, rahatlandyrmak. Inçe damaryny tapmak biriniň ugruny tapmak, işiňi bitirtmek üçin halaýan, gowy görýän zadyny bilmek. Inçe damaryny tapaýmasaň, sözüňi-de diňlemez. Ýeňse damary gatamak bir zada gaty gahary gelmek. Onuň wejera bolup durşuny görüp, birden ýeňse damary gatady. Ýeňse damaryndan tutulmak ser. Ýeňse damary gatamak.