Xeyir
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
xeyir
is. [ər.]
1. Fayda, mənfəət. Bağın, əkinin xeyrini bəylər görəcəkmiş; Toxm əkməyə dehqanları neylərdin, ilahi?! M.Ə.Sabir. Atalar, babalar əkiblər, tər töküb becəriblər, xeyrini biz görürük. Mir Cəlal. • Xeyir dəymək (gəlmək) – faydası olmaq, xeyri olmaq. Axı, düzünü bilsəm, bundan mənə xeyir gələr ki, ziyan gəlməz. M.Hüseyn. [Qoşqar:] Soyuqqanlı fikir mübadiləsi olmayan yerdə heç vaxt ümumi işə xeyir dəyməz, yoldaş Əmirli. İ.Hüseynov. Xeyir eləmək – bax. xeyir görmək. Eşqin məni gündəngünə qeyr elər; Səni sevən, əlbəttə ki, xeyr elər. M.V.Vidadi. Xeyir gətirməmək – heç bir xeyri olmamaq, ziyan vermək, zərəri olmaq. [Rəhim xan Sitarəyə:] Dilin çox itidir. Hər halda ziyandan başqa sənə bir xeyir gətirməz. C.Cabbarlı. Xeyir görmək – mənfəət götürmək, xeyri olmaq, faydalanmaq. [Hacı Əhməd Almaza:] Biz dedik ki, biz də rahat qalaq, sən də bu kənddən xeyir görəsən. C.Cabbarlı. [Pərinin əri:] Qızı nə qədər tez ərə versən, bir o qədər xeyir görərsən, canın rahat olar. Ə.Vəliyev. Xeyir vermək – mənfəət vermək, fayda vermək. [Qurban:] Molla, mənə bir məktub yaz. Bilirsən ki, hər il sənə nə qədər xeyir verirəm. A.Şaiq. Biz hələ bundan sonra çalışıb insanlara xeyir verə bilərik. M.Hüseyn. Xeyri qalmamaq – daha heç bir faydası olmamaq, artıq işə yaramamaq, işlənməz, yararsız hala gəlmək. Xeyri yox – artıq işə yaramır, faydasızdır. Sığallı, səksəkəli, sətirləri ləkəli; yüz eyhamlı, kölgəli; tənqidin həm şairə, həm də onu yazana; vallah, bir xeyri yoxdur. R.Rza. Öz xeyrini güdmək – ancaq öz mənafeyi üçün çalışmaq. Dövlətlilər ancaq öz xeyirlərini güdürdülər. Ə.Sadıq. // Qazanc, fayda. [Hacı Qara:] ..Yüz manat xeyir hardan yetişəcək? Bu xeyri yetirən kimdir? M.F.Axundzadə.
2. Yaxşılıq, yaxşı iş. • Xeyir iş görmək – yaxşılıq eləmək. ‣ Xeyir xəbər – xoş xəbər, ürəkaçan xəbər, yaxşı xəbər, sevindirici xəbər. [Hacı Kamyab:] Çox mübarək və böyük səadətdir. Bu saat gedim bu xeyir xəbəri qızın anasına da yetirim. Mürəxxəs olum. Ə.Haqverdiyev. Xeyir iş – 1) evlənmə, nikah, toy, nişan, düyün. [Əfifə:] Zəhmət haqqı olmasa da, mən bu vəzifəni bitirə bilərəm. Madam ki, xanımın xeyir işi vardır, haman xeyir işdə iştirak etmək lazımdır. M.S.Ordubadi; 2) faydalı, sevindirici. Bir kəndin ki koxası Mürşüd ola, heç olar ki, orada xeyir iş ola? (Ata. sözü). Qəzetləri də bir-birinə vurdum, heç bir yerdə Sultan tərəfindən bir xeyir iş baş verdiyini görmədim. C.Məmmədquluzadə. Xeyir ola? Xeyir olsun? Xeyir xəbər ola? – heyrət, maraq, təəccüb məqamında işlənən sual ifadəsi. [Asya:] ..Görəsən bu bizə nəyə gəlir, xeyir xəbər ola?.. Ü.Hacıbəyov. Usta Zeynal xəbər aldı: – A mirzə, gözümə bikef dəyirsən, nə olub, xeyir ola? Ə.Haqverdiyev. Xeyrini görəsən! – yeni alınan, əldə edilən şey haqqında xoş arzu bildirir (bəzən istehza yolu ilə deyilir). Xeyrini görmək – istifadə etmək, faydalanmaq. Axşamın (sabahın) xeyir! – səhər (axşam) görüşüb salamlaşdıqda işlənən ifadə. Sabahınız xeyir, Səmirə xanım! M.Hüseyn. Allah xeyrə calasın! Allah xeyir versin! – xoş arzu, uğur arzusu bildirən ifadə. [Cahan:] Nə deyirəm, Allah xeyir versin! Ü.Hacıbəyov. [Məşədi Səfdər:] Arvad, Allah xeyrə calasın, bu genə nə qırmızı kəsim-biçimdir? M.Əliyev. Başıma xeyir! – təəccüb, heyrət ifadəsi. Boy, başıma xeyir, buna bax, buna; Elə bil borcluyam zalım oğluna. S.Vurğun.
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
xeyir
avantaj, hayır, kar