GÜL
Türkiye Türkçesi – Arı Duru Türkçe Sözlüğü (Kuleli, 2013)
gül
[Köken: Farsça] Kızılgül
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
gül
и. гел, роза
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
gül
Türkiye Türkçesi: gül
Azerbaycan Türkçesi: gızılgül
Başkurt Türkçesi: roⱬa
Kazak Türkçesi: ravşan
Kırgız Türkçesi: roza
Özbek Türkçesi: ätirgül
Tatar Türkçesi: roza
Türkmen Türkçesi: bǟğül
Uygur Türkçesi: gül kızıl gül
Rusça: róza
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
gül
is. [fars.]
1. Çiçək (danışıqda “qızılgül” mənasında da işlənir). Ağaclar gül açıb. Gül dərmək. – ..Bir dəstə gül olaydım; Asılaydım yaxannan. (Bayatı). Bir gül ilə bahar olmaz. (Ata. sözü). ..Hər gülün, hər çiçəyin öz adı, öz surəti var. S.Vurğun.
2. Buxara dərisinin üzərindəki incə qıvırcıqlar. Bu dərinin gülləri çox xırdadır. – Hacı güldü. Börkünü əlinə götürüb onun güllərini yatırmaq üçün əlilə tumarladı. M.S.Ordubadi. Həcər papağı oxşadı, gümüşü güllər parıldadı. S.Rəhimov.
3. Toxunma şeylərin, xalçanın və s.-nin üzərində olan buta və s. Xalçanın gülləri. Parçanın gülləri qəşəngdir. [Hamı:] Ah, nə gözəl parçadır; Gülləri də qonçadır. Ü.Hacıbəyov.
4. Çörəkdə xırda-xırda yanmış yer; yanıq qabarları. Çörəyin çoxlu gülü var. • Gül vermək – çörəkdə gül əmələ gəlmək; qabarlanmaq. Çörək gül verib.
5. Qızılcanın ən şiddətli anındakı səpgi. Uşağın bədənini gül basıb.
6. bayt. Qoyun xəstəliklərindən birinin adı. Qoyuna gül düşdü, qırıldı.
7. məc. Əziz, istəkli, sevimli, sevgili adam. Biçarə Vamiq oldu avarə öz elindən; Məcnunu sən ayırdın Leyli kimi gülündən C.Cabbarlı.
8. Gülüm şəklində – əziz, istəkli, sevimli bir adama nəvazişli müraciət. Öylə rənadır, gülüm, sərvi-xuramanın sənin; Kim, görən bir gəz olur, əlbəttə, heyranın sənin. Füzuli.
9. məc. Gözəl, qəşəng, məsum. Gül kimi uşaq. Gül kimi qız. Gül surət. Gül yanaq. – Mən aşıq gül üzünə; Şeh düşmüş gül üzünə. Sarı Aşıq. ‣ Gül açmaq məc. – 1) gözəlləşmək, təravətlənmək, qəşəngləşmək. Gözəl qız, yaxşı vaxtda; Başladın gül açmağa. Ə.Cavad; 2) həyata keçmək, rövnəq tapmaq, çiçəklənmək. Arzuları gül açdı. Əməllər gül açır. – [Zəhra:] Ədalət dünyada əlvan gül açsın; Səadət günəşi nurunu saçsın. M.Rahim. Gül ağız isteh. – söyüşkən, ağzından pis sözlər çıxan, acıdanışan adam haqqında. [Səkinə Məşədi Ağabanıya:] Açma mənim gül ağzımı, yoxsa açaram sandığı, tökərəm pambığı. M.Əliyev. Gül gülü çağırmaq (səsləmək, dindirmək) şair. – təbiətin, ətraf mənzərənin gözəlliyini ifadə etmək üçün işlədilir. Çaylar axırdı, hovuzlar fəvvarə vururdu, gül gülü çağırırdı. Çəmənzəminli. Fələkdən bac verib, bac alan könlüm; İndi uşaq kimi ağlar səninçün; Gül gülü çağırır, çiçək çiçəyi; Gülər aşiqlərin qönçə diləyi. M.Müşfiq. Gül kimi – çox yaxşı, gözəl. Gül kimi (tək) açılmaq – 1) gözəlləşmək, qəşəngləşmək. Uşaq böyüdükcə gül kimi açılır; 2) sevinmək, ürəyi açılmaq, şadlanmaq. Mən yanına gəlsəm tutulur ol mahitaban; Gültək açılır yanına əğyar gələndə. S.Ə.Şirvani. Gül kimi təmiz – haqqında heç bir pis söz deyilməmiş; təmiz, məsum. [Şahnigar:] ..O bircə canına and olsun ki, mən gül kimi təmizəm, ay qardaş, heç elə şey olarmı? İ.Şıxlı. Gül vaxtı (çağı və s.) – güllər açan vaxt, ilk bahar, ilk yaz. Hər yan dedilər ki: – Ey bəlakəş! Gül çağıdır, olmagil müşəvvəş. Füzuli. Bu bahar fəslində, gül mövsümündə; Hər kimin ki, ola yarı yanında; Bil ki, bəxtəvərdi tarı yanında. Q.Zakir. İndi gül dəmidir, fəsli-bahardır; Hər gülün, çiçəyin bir sirri vardır. S.Vurğun. Gül fəsli yetişmişdi. M.Rzaquluzadə. Gül yağı – güldən çəkilib yeyinti sənayesində və ətriyyatda işlədilən xoşiyli yağ. Üç min gül ləçəyindən; bir gül yarpağının çəkisi qədər; gül yağı çəkirlər. R.Rza. Gül yarpağı kimi əsmək (titrəmək) – qorxudan, həyəcandan, bəzən də soyuqdan titrəmək. Sürmənin dodaqları gül yarpağı kimi titrəyir, uzun kirpikləri tez-tez qırpınır, gözləri xumarlanırdı. M.Süleymanov. Gül(ünü) vurmaq – bir şeyin ən yaxşısını, yaxud ən siftəsini seçib götürmək. ..Meşinov dönüb Əlyarova dedi: – Sən öl yoldaş silistçi, telefonçu gülünü vurdu. S.Rəhimov. Güldən ağır söz – incidəcək, qəlbə toxunacaq söz. Nə Şamxal atasının üzünə ağ olmuş, nə də atası ona güldən ağır söz demişdi. İ.Şıxlı.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
gül
çiçək
{çiçek}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
gül
çiçek
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
gül
= kül ıı.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
gül
II, at.1. Adamyň gözüne düşýän akja nokat. Birje aýby çep gözüniň, Künji ýaljak güli bardy(K. Gurbannepesow). 2. Bagananyň buýrasy. 3.Tamdyra çörek ýapylanda hamyryň gowy almanlygy, çişmänligi sebäpli çöregiň ýüzünde emele gelýän tegelejik- tegelejik ýanyk.
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
gül
f. Gül, çiçek. Aq gül – Beyaz çiçek. Anar gül – Nar çiçeği. Embe gül – Peygamber çiçeği. Ushshaq gül – ağ. bk. talgül. Binepshe gül – Menekşe. Pilpil gül – Karanfil çiçeği. Piyaz gül – Zambak, nilüfer. Toxu köz gül – Tavukkarası. Tügme gül – Ebegümeci. Téke saqili gül – Teke sakal çiçeği. Juxa gül – Kasımpatı. Chine gül – Karanfil çiçeği. Xan gül – Han çiçeği. Qara gül – Ebegümeci. Xitay gül – Pat (-tı). Xine gül – Kınaçiçeği. Dester gül – Koyungözü. Güli rena – Şakayık (çiçeği). Güli sepser – Süsen çiçeği. Sanbar gül – Aynısafa. Söget gül – Zakkum (ağacı). Sériq gül – San çiçek. Sebde gül – Sebde çiçeği. Sériq sebde – San sebde. Qamchi gül – Kamçı çiçeği. Qongguraq gül – Çançiçeği. Qizil gül – Gül, çay gülü. Leyli gül – Haşhaş. Leyli qazaq güli – Yabanî haşhaş. Maymun gül – Maymun çiçeği. Mexmel gül – Yıldız çiçeği. Merwayit gül – İnci çiçeği. Güli meryem – Meryem çiçeği. Nafadan gül – Nafadan çiçeği. Namazsham gül – Akşam çiçeği. Hesret güli – Kardelen çiçeği. Yögimesh gül – Sarma çiçek. Gül qéti – Taçyaprağı. Gül yüzlük – Gül yüzlü. Qacha gül – Ev çiçeği. Gül chember – Çelenk (-ği). Erkek gül – Kısır çiçek. Gül tögmek – Solmak. Gül chekmek – Nakış işlemek. Gül basmaq – Nakış işlemek;; bk. keshte.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
gül
gül, çiçek. ~ saptağay: çiçek sapı, ~ coppu: çiçek demeti, ~ satıvçu: çiçekçi.