Bal
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
bal
и. бал □ bal başı иң чиста бал ◊ bal ayı бал ае (өйләнешкәннәрнең туйдан соң беренче ае); bal dudak бал авыз (татлы телле)
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
bal
Türkiye Türkçesi: bal
Azerbaycan Türkçesi: bal
Başkurt Türkçesi: bal
Kazak Türkçesi: bal
Kırgız Türkçesi: bal asel
Özbek Türkçesi: äsäl bàl
Tatar Türkçesi: bal
Türkmen Türkçesi: bal
Uygur Türkçesi: bal häsäl
Rusça: möd
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
bal
I. is.
1. Arıların çiçək və meyvə şirəsindən hasil etdikləri qatı şirin maddə. Şan balı. – Bal tutan barmaq yalar. (Ata. sözü). [Piri kişi:] Ağca xanım, bu pətəyi sənin adına saxlayacağam, .. haçan könlün bal istədi, gələrsən, kəsib verərəm. S.S.Axundov. • Bal arısı – bal hasil edən arı. Hərdənbir bal arılarının .. vızıltısı eşidilirdi. Ə.Vəliyev. Ana balı – qoca arıların hasil etdikləri bal (beçə balına nisbətən rəngi tutqun olur). Beçə balı – cavan arıların hasil etdiyi bal. Qoca balı – bax ana balı. Şəhd balı – şandan çıxarılan mumsuz bal.
2. məc. Çox şirin, çox dadlı, çox ləzzətli şey haqqında. Armud deyil, baldır. Bal kimi (çox şirin). ‣ Ağzından bal tökülmək – çox şirin sözlər danışan adam haqqında.
II. is. [fars.] klas. Qanad. Klassik ədəbiyyatda çox vaxt “balü pər”, yaxud “pərü bal” şəklində işlənir – qol-qanad. Cida düşdüm o tuti ləhcədən, balü pərim sındı. S.Ə.Şirvani. [Cəfərqulu xan:] Atamızın qoşunu tərk olub, balü pəri qırılandan sonra bir yerdə Ədil şaha əsir olmuşuq. Ə.Haqverdiyev. Döyüşdükcə qoca qartal; Qüvvət alır balü pəri. S.Vurğun. O yazıq quşların balü pərini .. kəsmişdilər. M.Rahim. • Balü pər vermək klas. – qanadlandırmaq, ruhlandırmaq. Öz asar və əşarı ilə onlar [ədib və şairlər] millətin cisminə şəfa, ruhinə səfa, fikrinə cila, əqlinə və mənəvi və ruhani qüvvələrinə balü pər verib, uca məqamə qaldırırlar. F.Köçərli.
III. [fr.] Böyük rəqs gecəsi. Bir azdan sonra musiqi gurladı, zalın qapıları açıldı və bal başlandı. Puşkindən.
IV. is. [ər.] köhn. Ürək, qəlb, könül.
V. is. [ər.] köhn.
1. Fikir, düşüncə.
2. Yaddaş, hafizə.
3. Xatirə.
VI. is. [ər.] köhn. Böyük ağır çəkili su məməlisi; balina.
VII. is. [fr.]
1. Çeşidli təbiət hadisələrinin (küləyin, zəlzələnin və s.) gücünün ölçü vahidi.
2. Təhsil müəssisələrində bilik, əxlaq, çalışma dərəcəsini bildirən qiymət və ya qəbul zamanı alınan qiymətlərin məcmusunu göstərən rəqəm.
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
bal
bal, not
Özbekçe—İngilizce Sözlük (Dirks, 2005)
bal
(Russian) (dancing) ball
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
bal
I, 1. bal kaynat- : ,y, kaynatmak; 2. Folk. : alkollü içki; baldan yapılan içki, bal birazsı; bal açıt-: balı ekşiterek bir içki yapmak.
II, a. 1. Fal; fal açma 2. Fal taşları; bal aç- : fal açmak; bal açtır-: fal açtırmak, açmıya zorlamak veya rica etmek.
III, bal-bal can-: alev alev yanmak.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
bal
at. Arylar maşgalasynyň her hili gül şirelerinden hasyl edýän süýji önümi, asal. Bal tutan barmagyny ýalar (Nakyl). Arynyň zäherini datmadyk balyň gadyryny nä bilsin (Nakyl). Üzüm çakyryna bal garyp içseň, damarlardaky agyrylary aýyrýar (“Türkmenistan”).
‣ Bala dönmek 1) örän süýjemek. 2) has gereklenmek. Soňky wagtlarda seni tapyp bolanok, bala dönüpsiň-aý?! Bal günüňe batmak gowy durmuş görmek, bol-elinlikde ýaşamak. Töweregimdäki adamlar syryljaşyp otyrka, men bir özüm bal günüme batan-da näme? (B. Kerbabaýew). Baly goýalmak 1) gowy bişmek. Bag-bakjalardaky ir-iýmişleriň baly goýaldy. 2) akyly kämilleşmek, düşünjesi artmak. Bal ýaly örän süýji.
BAL [ba:l] I, at. Uly tans agşamy.
BAL [ba:l] II, at. 1. Tebigy hadysanyň güýjüni, derejesini belleýän, görkezýän ölçeg birligi. Ýer titremesiniň güýji 4-5 bala ýetipdir. 2. Okuw jaýlarynda, sport ýaryşlarynda san bilen bellenýän baha.
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
bal
I Bal. Bal qoshuq – Bal kaşığı. Uning aghzidin söz emes, bal tamidu – Onun ağzından söz değil bal damlar.
II Derece. Ikki bal shamal – İki dereceli rüzgar.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
bal
bal. Çibin ~: arı balı, tarak ~: petek balı, ~ batman: arı kovanı, ~çeten: arı kovanı, ~ çibin: bal arısı, ~ ayak: bal çanağı, ayağın ~ğa sukmak(d): ayağın bala sokmak, ~ betli: bal rengi, ~ cağılmak(d): bal gibi sürülmek, hoş gelmek, sözleri cüregime ~ça cağıldı: sözleri kalbime bal gibi sürüldü, ~ tatıtıp aşamak: ballandıra ballandıra yemek, ~ tatıtıp söleşmek : ballandıra ballandıra konuşmak, ~ tuz (malk): şeker, avzundan ~ akğan(d): ağzından bal dökülen. Bal aşarğa süye eseñ bal çibin urğanña töz (as.): ~ yemek istiyorsan arının sokmasına dayan, ~ çibinni urğanı açı, balı tatlı: bal arısının sokması acı, balı tatlı (a.s.).
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
bal
bal,II, 267, 354; 111.103,156. 338 bkz> ar ı yagı