Ana
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
ana
и. 1) ана; 2) изге хатыннар исеменә тагылма; Meryem ana Мәрьям ана; 3) нигез, төп; баш, үзәк; ana cadde олы урам, төп урам □ ana defter төп документ, төп дәфтәр; ana dil ана тел; ana eser классик әсәр; ana mal капитал; сәрмая ◊ ana yarısı апа, әнинең кыз туганы; anaerki матриархат
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
ana
Türkiye Türkçesi: ana
Azerbaycan Türkçesi: ana
Başkurt Türkçesi: äsä äsäy inäy
Kazak Türkçesi: ana şeşe
Kırgız Türkçesi: ene apa
Özbek Türkçesi: ànä
Tatar Türkçesi: äni ana inä
Türkmen Türkçesi: ece ene
Uygur Türkçesi: ana apa
Rusça: mat'
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
ana
is.
1. Övladı olan qadın. Ana məhəbbəti. Mehriban ana. Bütün qədim şairlər analarının südü ilə yoğrulmuş dildə yazırdılar. – Anasına bax, qızını al. (Məsəl). [Zeynəb:] Eh, Dilrüba, sən özün də ana olacaqsan. M.S.Ordubadi. Gəlinin sözləri anasını da kövrəltdi. Çəmənzəminli. Dörd ay vardı, ananın gözləri yol çəkirdi. S.Rüstəm. // Məc. mənada. Zaman bizə bir anadır; Biz zamanın övladıyıq! S.Vurğun.
2. Öz balalarına nisbətən heyvan, balası olan heyvan. Quzular analarını əmirlər. Pişiyin balası lap anasına oxşayır.
3. Yaşlı qadına hörmətlə müraciət. Ana, bir az su verin.
4. məc. Bir şeyin əsas qismi, mərkəzi, kökü mənasında. Ana çay. Ana zoğ. Ana dili. – Bütün ana və qol arxlar təmizlənib qaydaya salınmışdır. // məc. Bəsləyici, qidalandırıcı, tərbiyələndirici. Hündür dağlar sizin ilə öyünür; Anasınız çay, bulağa, buludlar. H.K.Sanılı.
5. məc. Müxtəlif oyunlarda başçı. Uşaqlardan bir nəfər nüfuzlusu “ana” (oyun başçısı) olardı. H.Sarabski. ‣ Ana bətni – ana qarnı, uşaqlıq. Bəlkə də onların [Bab və Bəhanın] ana bətnindən alim doğulduğuna inananlar tapılırdı. M.S.Ordubadi. Ana Vətən, ana torpaq, ana yurd tənt. – Vətən. Onun sadə həyatını mən bilirəm; Bilir bizim ana torpaq, ana vətən. S.Vurğun. Mən deyirdim ki, bir gün varıb ana yurduna; Öpərsiniz anamın toz basan məzarını... A.İldırım. Ana dili – bir adamın doğma dili, körpəlikdən öz ataanasından öyrəndiyi dil. ..Ərəb və fars kəlmə və ibarələrinin şövq və həvəsində olub, ehtiyac olmadığı halda onları ana dilinə qatıb qarışdırmaq, bizim əqidəmizcə, böyük səhvdir. F.Köçərli. Füzuli bayraq etdi doğma ana dilini; O bu dildə ilk dəfə “Leyli-Məcnun” yaratdı. B.Vahabzadə. Ana xətti – əsas, mühüm cəhət. Lakin özlüyündə müstəqil olan bütün bu musiqi parçaları arasında müəyyən bir rabitənin varlığı və bununla da bütün nömrələrin bir ana xəttinə əsaslanması lazımdır. Ə.Bədəlbəyli. Ana südü kimi məc. – halal, qanuni. [Həsən:] Ay mirzə, Allahı sevərsən, kasıb adamam, mənim evimi yıxma, yediyin nahar da ana südü kimi halalın olsun. Ə.Haqverdiyev. Ana uşağı məc. – utancaq, dilsiz-ağızsız, fağır. Dördillik məktəb həyatında özünü ana uşağı kimi aparan Səlim birdən-birə dəyişdi. M.Hüseyn. Anadan olmaq – doğulmaq. Nurəddin .. anadan olandan öz şəhərlərindən başqa bir yer görməmişdi. S.S.Axundov. Anan ölsün! – təəssüf, kədər bildirir. [Əhməd:] ..Dərdlər dərmanı tapılmaz məgərinki bu kitabların içində... Anan ölsün kitab yazan!.. N.Vəzirov. Anası mələr qalmaq – ölmək. Anası ölmüş (ölsün) – 1) yazıq, fağır, biçarə, bədbəxt (təəssüf bildirir). [Məsmə:] Təzəlikdə heç xəbər-ətər yoxdur. Anası ölmüş [Bəndalı] düşdü qürbətə, yaman düşdü. Mir Cəlal. Səlbi təzədən dilləndi: – Anası ölmüşü harada qoyub gəldin? Ə.Vəliyev; 2) qoçaq, zirək (tərif yerində işlənir). Anasını ağlar (mələr) qoymaq – divan tutmaq, öldürmək, bədbəxt etmək, müsibətə uğratmaq. [Rəşid:] ..Yadında saxla, mənim tikəmə əl uzadanın anasını ağlar qoyaram. İ.Şıxlı. Anasını ağlatmaq – zülm etmək, divan tutmaq, bərk cəzalandırmaq, öldürmək. [İsmayıl bəy:] Sən məni şahid yaz, mən onun [Camal bəyin] anasını ağladım. N.Vəzirov. Güldü, sinəsini dağladıb haqqın; Güldü, anasını ağladıb haqqın. B.Vahabzadə. Anası vayına oturmaq – ölmək. Uşaqların anası dan. – evfemistik yol ilə ərin öz arvadının adını çəkməmək üçün işlətdiyi ifadə. [Kərəməli:] Eşitməyibsənmi ilan vuran yatar, ac yatmaz. Səndən də üzüm qara, uşaqların anası da yorğana bürünüb hıçqırırdı. İ.Şıxlı.
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
ana
ana, anne, valide
İngilizce—Türkçe Sözlük (FreeDict, 2017)
ana /ˈamɪɡdəlˌaɪn/
1. (ecza) her cinsten aynı miktarda (reçete)
İngilizce—Türkçe Sözlük (FreeDict, 2017)
ana /ˈamɪɡdˌalɔɪd/
1. (sonek) (-e) ait olan koleksiyon: Americana, Shakespeareana.
İngilizce—Türkçe Sözlük (Anonim)
ana-
(önek) yukarı
tekrar
Özbekçe—İngilizce Sözlük (Dirks, 2005)
ana
over there, yonder; See?, There you go! ~ u that one (there); that (mentioned before). ~ shu that very; that (mentioned before).
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
ana
çal. Anha, hanha (edil golaýyňdaky zady görkezmek üçin ulanylýan ine sözünden tapawutlanyp, özüňden azajyk daşrakdaky gözüň görüp duran we bolýan zatlary görkezmek üçin ulanylýar).
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
ana
I Ana, anne. Ata-ana – Ata-ana. Ögey ata-ana – Üvey ata-ana. Ana jan – Anneciğim. Béqim ana – Bakım ana. Qéyin ana – Kayın ana. Chong ana – Büyük anne. Kichik ana – Hala; teyze. Ana tili – Ana dili. Ana weten – Ana vatan. Kindik ana – Ebe. Ana yurt – Ana yurt. Su anisi – Deniz kızı.
II İşte; O.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
ana
ana, anne. Tabhan ~: doğuran anne (öz anne), öge ~: üvey anne, kart ~: büyük anne, kayın ~: kaynana, emçek ~: süt anne, ~sı!: annesi! (erkek, karısının adını söylemeden çocuklarının yanında çağırmak isterse böyle seslenir), ~bız: anamız (gelin kaynanasından bahsederken böyle der), ~ kay: anacığım, ~çığım: anneciğim, ~kaz: anaç kaz, ~ları öle tura, balaları koba tura: anaları ölmek üzere, yavruları doğmak üzere (bilmece/patates), ~ları türte bara, balaları ürke bara: anaları iterek gidiyor, yavruları ürkerek gidiyor (bilmece/arabanın dingili ile tekerlekleri), ~ cürek tınñısızdı: ana kalbi endişeli (d), ~ bavur: ana kucağı, ~ karnaş: dayı, ~mı egeçi: teyze, ~ları başha karnaşla: anneleri ayrı kardeşler, ~til: ana dili, ~sını zırnayın tarthan: anasının türküsünü söyleyen, anam anam diye ağlayan (çocuklar için kullanılır), ~ñ bergenni tögerik!: annenin verdiğini dökesice! (annesinden emdiği burnundan gelesice), ~sından cañı tuvğança: anasından yeni doğmuşçasına, ~sından cigit tuvğan: anasından yiğit doğan, ~ñdan içgen sütüñ bıla tileyme!: anandan emdiğin süt hakkı için yalvarıyorum!, ~mdan tuvğanlı: anamdan doğduğumdan beri, ay ~sını va!: ah anasını be!, ~ñı sütünden halaldı: ananın sütünden helaldır, ~m harib: garip anam, rahmetle anam, sen ~ñı kabhın!: annenin ölüsünü öp!, annenin ölüsünü gör!, suv ~sı: su perisi, su cadısı (efsanevi bir varlık), suv ~sı ölüknü sıbızğı tavuşsuz berlik tüldü: su perisi ölüyü kaval sesi duymadan vermeyecek (şamanist inanca göre suda boğulan insanı bulmak için kaval çalınırmış; bu inançtan arta kalan bir deyim), ~ balanı candeti: ana yavrunun cennetidir, ~ balanı köz carığıdı: ana çocuğun göz aydınlığıdır, ~ kölü balada, bala kölü tavda, taşta: ana kalbi yavruda, yavru kalbi dağda, taşta, ~ kölü beşikde, bala kölü eşikde: ana kalbi beşikte, çocuk kalbi eşikte (d), ~ kuçağı, balağa beşik: ana kucağı çocuğa beşik (a.s.), ~ til ~nı avazı: ana dili ananın sesidir, ~sı kabarık!: anası ölüsünü göresice!.(beddua).
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
ana
ana· I, 32, 93, 169, 236, 278, 508;II, 96. 175;III, 18, 33, 210, 212. 272 bkz> aba, apa