haram
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
haram
с. хәрәм, тыелган; haram mal хәрәм мал
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
haram
Türkiye Türkçesi: haram
Azerbaycan Türkçesi: haram
Başkurt Türkçesi: ⱨaram
Kazak Türkçesi: aram
Kırgız Türkçesi: aram
Özbek Türkçesi: häràm
Tatar Türkçesi: ⱨäräm
Türkmen Türkçesi: harãm
Uygur Türkçesi: haram
Rusça: zapreşçönnıy zapretnıy nedozvólennıy
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
haram
sif. [ər.]
1. İslam dininin ehkamlarına görə yeyilməsinə, işlədilməsinə icazə verilməyən (halal əksi). Haram mal bərəkət tutmaz. (Ata. sözü). [Yaşlı kişi:] Mən tamamilə mövhumatçı bir gəncdim, din və şəriətin haram bildiyi heç bir iş arxasınca getməmişdim. S.Hüseyn.
2. məc. Zəhmətlə, əməklə, düz yolla qazanılmayan, əldə edilməyən. [Musa:] Çalış, sən həmişə öz əməyin ye; Haram mal yeməyə alışma, dilim. “Abbas və Gülgəz”. Kimsə öz adına vurmurdu ləkə; Acından ölsə də haram yemirdi. Ə.Kürçaylı. ‣ Haram eləmək (etmək) – bax. haram qatmaq 2-ci mənada. [II qul:] Yenə səhər tezdən Bəhram; Yuxumuzu etdi haram. A.Şaiq. Bu söz çox vaxt [Ağasəfər və Həmzənin] yediyini haram etmişdi. Ə.Əbülhəsən. Haram iliyi – bax. onurğa beyni (“onurğa”da). Balığın sinir sistemi beyin və haram ilikdən və buradan da bədənin hər tərəfinə yayılan incə sinirlərdən ibarətdir. C.Cəbrayılbəyli. Haram qatmaq, harama qatmaq – 1) təmiz, düz yolla əldə edilmiş bir şeyi korlamaq, təmizlikdən məhrum etmək. [Xortdan:] Hamı yəqin edir ki, belə adam müştəri aldadıb malına haram qatmaz. Ə.Haqverdiyev. [Yaşlı kişi tacirə:] Sən mənim xeyir-bərəkətimi qaçıracaqsan, sən mənim halal malıma haram qatacaqsan!.. – deyərək uzun-uzadı deyinərdi. S.Hüseyn; 2) pozmaq, mane olmaq. Haram qatıb onlar şirin yuxuya; Yetişdilər səhər tezdən Nuxaya. H.K.Sanılı. Atlar yorulmuşdu. Faytonçunun cidd-cəhdinə baxmayaraq, yerişlərinə haram qatmaq istəmirdilər. İ.Şıxlı. Haram olsun! – qarğış məqamında işlədilir. Ananın südü sənə haram olsun. – [Teymur ağa:] Mənim atamın yaxşılıqları [vəzirə] haram olsun! M.F.Axundzadə. Haram tikə – düzgün olmayan yollarla əldə edilmiş hər hansı bir şey. Azdı ac gödənə yüz haram tikə.. M.Araz.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
haram
oğruluq
{hırsızlık}
Özbekçe—İngilizce Sözlük (Dirks, 2005)
haram
(Arabic) holy, sacred; harem, women's quarters. ~ og'asi chief eunuch of a harem.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
haram
[hara:m], syp. 1.Yslam dininiň kada- kanunyna laýyklykda gadagan edilen, ygtyýar edilmedik, şerigata laýyk gelmeýän, halal däl (iýmek- içmek, eýeçilik etmek we ş.m. ýaly zatlar hakynda). 2.göç.m. Nejis, ýigrenji, ýaman niýetli, haramzada (adam hakynda). – Haý, ýeňsäň gursun, bedasyl, haram eşek! (H. Derýaýew). – Çek goluňy, haram gul! – diýip, elini siltäp aldy (G. Kulyýew).
‣ Harama çykmak ýaramly, ýararly, iýlip-içilýän zat biderek zaýa bolmak, isrip bolmak, zaýalanmak. Haram bolmak eden işiň, gazanan zadyň özüňe nesip etmezlik. Haram iýmek kişi hakyny iýmek, öz gazanjyňa kaýyl bolmazlyk. Parhyny aňlamaý haram iýer sen (Magtymguly). Haram ölmek 1) damagy çalynman ölmek (mal hakynda). 2) idegsiz ölüp gitmek (adam hakynda).
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
haram
a. Haram. Haram ölmek – Gebermek, mürdolmak. Haram oy – Kötü niyet. Haram oyluq – Kötü niyetli.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
haram
haram, murdar; hain, kötü niyetli, kötülük düşünen, mülevves, iğrenç, hilekâr. Koynu ~ eterge tebiregendile: koyunu murdar edecekler, iynekni boynun tartsa ediñ ~ bolmaz edi: ineğin boynunu kesse idin murdar olmazdı, ~ ölgen mal: murdar ölen hayvan, ~nı halalnı bilmegen: haramı helalı bilmeyen, ~dan artha turmağan: haramdan sakınmayan, anı aşağanı ~dı: onun yediği haramdır; ~ adam: kötülük düşünen adam, ~ köllü: kötü niyetli, anı ~ adam bolğanı kaçan da belgili edi: onun mülevves bir adam olduğu her zaman belliydi, ~ cürekli: kötü kalbli, mülevves. ~ Karnaş bıla Halal Karnaş: Kötü kalbli Kardeş ile İyi Kalbli Kardeş (bir masal adı), ~ teñden açık cav aşhıdı: kötü niyetli dosttan açık düşman yeğdir (as).