Şam
Azarbayjan Türkchisining Izahliq Lughiti (Orucovun, 2006)
şam
I. is. [ər.] İçinə fitil qoyulmuş piyli maddələrdən hazırlanan silindrik işıq ləvazimi. Yanır qəribanə kənd axşamları; Titrək işıqlarla məscid şamları. S.Vurğun. Çapıq Abbas cibindən uzun bir şam çıxarıb ortaya qoydu. S.Rəhman. // Lampa və s. işıq cihazları mənasında. Axşam oldu, gün batdı, şamlar yandı. A.Səhhət. ‣ Şam kimi (təki) sönmək – puça çıxmaq, yox olmaq. Orada ağladıqca hər dustaq ürək; Şam təki sönmüşdür ümidlə dilək. S.Vurğun. Şam kimi ərimək, şama dönüb ərimək – gündən-günə ərimək, çox arıqlamaq, ətini tökmək. Mələk şam kimi ərisə də, dərdini heç kəsə açmırdı. İ.Şıxlı. Zeynalın verdiyi şəklə baxandan sonra Mülayim arvad ikicə günün içində şam kimi ərimişdi. B.Bayramov. Burnuna şam iyi dəyməyib – bərkdən-boşdan çıxmamış, dərd görməmiş adam haqqında.
II. is. [fars.]
1. Axşam. Şam süfrəsi. • Şam(ü) səhər – axşam-səhər, səhəraxşam. Şamü səhər bülbül kimi ağlaram; Qorxuram qönçədən gülüm pozula. Aşıq Murad. Gəl, baba, məscidlərə, ehsanı gör! Şamü səhər aşı, fisincanı gör! Ə.Nəzmi. Şam ta səhər klas. – axşamdan-səhərədək. Dolanım başına şam ta səhər; Şəmi-camalının pərvanəsiyəm. Q.Zakir.
2. Axşam yeməyi. ..Yusif şah buyurdu: – Tapşır, mənə şam hazır etsinlər ki, bu gün bir zad yeməmişəm. M.F.Axundzadə. Şamdan sonra xan yenə özünü çırthaçırtla yanan buxarının yanına verib oturdu. Çəmənzəminli. Hamı yedi, şam bitdi. Amma Məstan bəyin gözü yolda qaldı. B.Talıblı. • Şam etmək (eləmək) – axşam yeməyi yemək. Saat on birdə yenə qonaqları dəvət elədilər xörək otağına və yenə ağalar və xanımlar xörək stolunun ətrafına düzülüb başladılar şam eləməyə. C.Məmmədquluzadə.
III. , ŞAMAĞACI is. bot. İynəyarpaqlı, həmişəyaşıl, xırda qozaları olan ağac. [Şəmsiyyə və Səlimi] həyətə çıxdılar, cərgə ilə düzülmüş şamağaclarının arasında gəzməyə başladılar. M.İbrahimov. Şıdırğı yaz yağışından sonra qarağac, qələmə, şamağacları sükuta qərq olmuşdu. Mir Cəlal.
Pamukkale Azarbayjan Türkchisi - Türkiye Türkchisi (A.D.T.ningki)
şam
buji, çam, mum, şem
Qirghizche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Yudahin)
şam
I, a. lamba, mum; şam kulak: sivri kulaklı (at hakkında).
II: şam-şum et-: hafif tertip yemek yemek.
III: emine şamı kaldı: büsbütün rezil oldu.
IV, a.: şam namazı yahut namazı şam: akşam namazı (dır, ki sayıca günlük namazların dördüncüsüdür).
Türkmenche Izahliq Lughet (Kyýasowa, 2016)
şam
[şa:m], at, k.d. 1. Agşam, iňrik garalan çagy, giçlik. Şam giderdim Leýli bile, Gol tutuşyp, güle- güle (“Leýli – Mejnun”). 2. Nahar, iýmit. Sürüden saýlanan goýun gurda şam bolar (Atalar sözi). Sürüden saýlanan goýnuň gurda şam bolýanyny-da unudamok (B. Kerbabaýew). 3. kön.s. Siriýanyň gadymy ady.
Qarachay-Malqarche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Nevruz, 1991)
şam
1. Mukaddes, kutsal. ~ Teberdi: Kutsal Teberdi; 2. Has, öz. ~ topurak: öz toprak.