Öz
Türkiye Türkchisi – Tiniq Türkche Lughiti (Kuleli, 2013)
öz
[Köken: Yerel] (hakiki) Neğiz, Dip, Çın
[Köken: Yerel] (üvey olmayan) Öz, Doğma, Doğan
Türkiye Türkchisi – Tatarche Lughet (Ganiyev, 1998)
öz
I и. 1) (кешенең) үз асылы, үзе; 2) асыл, нигез, квинтэссенция, эчтәлек; esas öz төп эчтәлек; 3) сок, су, сыгынты; portakal özü апельсин согы
özII с. 1) бертуган; 2) үз; 3) чын, натураль, саф
ercilasun1991
öz
Türkiye Türkçesi: öz
Azerbaycan Türkçesi: öz
Başkurt Türkçesi: asıl ayış töp nigiⱬ
Kazak Türkçesi: özek mänis män
Kırgız Türkçesi: maŋız mãni
Özbek Türkçesi: màhiyät
Tatar Türkçesi: asıl nigiz töp
Türkmen Türkçesi: asıl özen maŋız
Uygur Türkçesi: mahiyät
Rusça: sobstvenneya suşçnost'
ercilasun1991
öz
Türkiye Türkçesi: öz
Azerbaycan Türkçesi: öz doğma
Başkurt Türkçesi: üⱬimdiki üⱬimdiŋ
Kazak Türkçesi: öz tuvğan
Kırgız Türkçesi: öz bōrdoş uyalaş
Özbek Türkçesi: tuğışgän tukkan
Tatar Türkçesi: üzimniki üzimniŋ
Türkmen Türkçesi: sṻytdeş gǟbir
Uygur Türkçesi: öz tuğuşkan
Rusça: rodnóy (o rodsvennikaⱨ)
Azarbayjan Türkchisining Izahliq Lughiti (Orucovun, 2006)
öz
əvəz.
1. Şəxsinə, özünə aid olan, xas olan, mənsub olan. Öz kitabı. Öz şeyi. Öz yerindən durmaq. Öz vətəninə qayıtmaq. Öz fikrində qalmaq. – Birdən [İskəndərin] tərlan qanadlı xəyalı uçub, öz vətəninə – doğma Azərbaycan elinə getdi. Ə.Vəliyev. // Şəxsən, müstəqil olaraq özü tərəfindən yaradılmış, görülmüş, alınmış, əldə edilmiş və s. Öz şeirlərini oxudu. Öz bostanını bizə göstərdi. Öz zəhmətinin məhsulu. // Şəxsən özünə məxsus; şəxsi. Öz maşını var. Öz ev-eşiyi. Öz kitabı. Paltolar arasında öz paltosunu axtarmaq. – Lakin Müqim bəy öz dərdini örtbasdır edə bilmirdi. S.Rəhimov.
2. Ancaq özünə, yaxud bir şeyə xas; xüsusi. Onun öz üslubu, öz metodu var. O, öz qəribəliyi ilə nəzəri cəlb edir. – ..Xudayar bəy zəmilərə cüt göndərib başladı sürdürməyə. Əkilmiş zəmiləri öz malı kimi biçirdi. C.Məmmədquluzadə. Bahadur öz gur və iti səsi ilə çağırdı.. S.Rəhman.
3. Doğma, yaxın (iş, məslək, əqidə və fikir cəhətdən). Öz xalqımız. Öz adamımız. Öz uşağımız.
4. Bir işdə şəxsən, bilavasitə iştirak edən (onun mənbəyi, ya obyekti olan) şəxsi, ya şeyi göstərmək üçün isimdən, şəxs əvəzliyindən sonra işlənir. Atası özü oğlunu şəhərə apardı. O özü də çox əziyyət çəkdi. İşin özü çox maraqlıdır. Bütün işləri özüm görürəm. – Nəhayət, iri qayaların və kolların arasından çayın özü görünməyə başladı. Çəmənzəminli. [Əsmər] artıq Məmmədbağırı dinləmək istəməyirdi. Tələb edirdi ki, onu öz kəndlərinə göndərsin. S.Hüseyn. Həmişəyev əmr verdi ki, Hidayət .. Sənubərin layihəsini şəxsən onun özünə, baş memara təqdim eləsin! B.Bayramov.
5. İsim və ya şəxs əvəzliyi yerində müstəqil işlədilir. Özü yazıb. Özüm görmüşəm. – [Aslan bəy:] ..Yaxın yerdən bilmişəm. Özü xəbər göndərmiş. C.Cabbarlı. Həyat nədir? Sual verdim özümə; Mənasını çiçəklərdən öyrəndim. M.Müşfiq. // Eyni mənada bəzən cəm şəkilçisi ilə işlədilir. Özləri bilərlər. Özləri getsinlər. – İşıqların yaratdıqları parıltılar işıqların özlərinin gözünü qamaşdırırdı. B.Bayramov.
6. Bir adamın və ya bir şeyin böyüklüyünü, əhəmiyyətini, mövqeyini nəzərə çatdırmaq üçün işlədilir. General özü gəlmişdi. Məni nazir özü qəbul etdi. ‣ Öz canı üçün qorxmaq – öz həyatını qorumaq, öz canına ziyan dəyməməsinə çalışmaq. Öz canının hayına qalmaq (hayında olmaq) – özünü təhlükədən, qorxulu vəziyyətdən qurtarmağa çalışmaq, tədbir aramaq. Həmzə indi burada öz canının hayında idi. Ə.Əbülhəsən. Öz əli, öz başı – sərbəst, azadə. Öz xoşuna qalmaq – ixtiyarı özündə olmaq, özbaşına qalmaq. Dövlətli baxır ki, qonşu öz xoşuna qalsa, bağçadan əl çəkməyəcək. “M.N.lətif.” Öz xoşuna qoymaq – sərbəst buraxmaq, öz istədiyi kimi hərəkət etməsinə imkan vermək, başlı-başına buraxmaq. Özüdür ki var – haqqında danışılan adamın və ya şeyin adı çəkildikdə, yaxud da onu gördükdə təsdiq məqamında işlədilən ifadə. Dadaşov içəri girdi. Arıq kişi əvvəlcə yerindən tərpənmək istəmədi, sonra ürəyinə damdı ki, ucaboy bu adam elə Dadaşov özüdür ki var. İ.Məlikzadə. Özüm ölüm – “canıma and olsun” mənasında and ifadəsi. Özündə olmamaq – özünü itirmək dərəcəsində hirslənmək, özündən çıxmaq. İndi isə Əmiraslan baba Kərimqulunun özündə olmadığını gördü. S.Rəhimov. Özündən çıxmaq – hirslənmək, əsəbiləşmək, coşmaq. Bu sözdən Sərdar Rəşid özündən çıxmış(dı).. M.S.Ordubadi. Zeynal tamamilə özündən çıxdı. S.Hüseyn. Özündən dəm vurmaq – özünü tərifləmək, özündən demək. Özündən düzəltmək – 1) başından çıxarmaq, fikirləşib tapmaq; 2) yalan demək, qondarmaq, uydurmaq. Özündən getmək – ürəyi getmək, bayılmaq, qəşş etmək, huşunu itirmək. Mehribanın ürəyi xarab olub özündən getmişdi. S.Hüseyn. Gəlin bayaq acı bir fəryad çəkib özündən getdi. Mir Cəlal. Özündən küs! – “özünü günahkar bil”, “təqsir səndədir” mənasında işlədilir. Özünə çıxmaq – mənimsəmək, götürmək, özünə aid etmək, öz ayağına yazmaq. Özünə gəlmək – 1) huşu özünə gəlmək, ağlı başına qayıtmaq (qəşş etmiş, huşunu itirmiş adam haqqında). Xəstə özünə gəldi. – [Atdan yıxılıb ürəyi getmiş halda] Nurəddin zəif səslə ufuldadı və sonra özünə gəlib İmamverdi babanı tanıdı. S.S.Axundov. Tərlan bir azdan sonra özünə gəldi. M.Hüseyn; Kişilər gülüşdülər, yaman gülüşdülər. Cavanşir isə sözü özünə götürüb pul kimi qızardı. İ.Şıxlı; 2) bax. özünü ələ almaq; 3) əvvəlki vəziyyətinə gəlmək, sağalmaq, düzəlmək, əmələ gəlmək (ağır xəstəlikdən sonra). Sevilin hər cür müalicəsinə .. baxmayaraq hələ də qız özünə gəlmir, səhhətini düzəldə bilmirdi. S.Rəhimov; 4) bir hadisənin, işin mənasını sonradan başa düşmək. Özünə gətirmək – 1) ürəyi getmiş adamı ayıltmaq; 2) məc. ayıltmaq. Onun vaxtı ilə söylədiyi bu söz məni lap özümə gətirdi. M.S.Ordubadi. Özünə görə – öz vəziyyətinə, öz mövqeyinə, öz vəzifəsinə layiq. [İmamverdinin] kənddə özünə görə yaxşı evi-mülkü vardı. S.S.Axundov. Özünə götürmək – 1) başqası haqqında deyilən sözü özünə aid etmək; 2) bax. özünə çıxmaq. Özünə gün ağlamaq – öz taleyini, öz gələcəyini düşünmək; çətin vəziyyətdən çıxmaq üçün yol axtarmaq. Özünü aparmaq – özünü idarə etmək (rəftar, davranış, əxlaq məsələlərində). Özünü bərkitmək – 1) qüvvə yığmaq, özünü möhkəmləndirmək; 2) var-dövlət yığmaq, varlanmaq. Özünü bilməmək – huşunu itirmək. Özünü çəkmək – lovğalanmaq, təşəxxüs satmaq. Yasavul .. özünü çəkdiyi vaxt bir neçə adam .. bir-birinə göz vurdu. S.Rəhimov. Özünü dartmaq – bax. özünü çəkmək. [Xankişi Haqverdiyə:] Gəl oyna, özünü dartma, bir görək; Qoy yenə sevinsin, açılsın ürək. Z.Xəlil. Özünü düzəltmək – maddi cəhətdən vəziyyətini yaxşılaşdırmaq. Özünü ələ almaq – huşunu, fikrini, ifadəsini toplamaq, özünü toplamaq, ağır bir vəziyyətdə iradəli olmaq, özünü itirməmək; sakit olmaq. Ürəyi tələssə də Həbib özünü ələ alır, toxtaq hərəkət eləyirdi. Ə.Vəliyev. [Mülayim:] Özünü ələ al, oğlum, yekə kişisən, mərd ol, möhkəm dur. B.Bayramov. Özünü ələ salmaq – özünü gicliyə vurmaq, axmaq hərəkətlər etmək (giclik, yüngüllük edən adam haqqında). Özünü göstərmək – 1) öz üstünlüyünü, bacarığını göstərmək; 2) nümayiş etdirmək, təzahür etmək. Burada ilk bahar bütün gücü və qüdrəti ilə .. özünü göstərirdi. S.Rəhimov. Özünü gözləmək – özünü qorumaq, mühafizə etmək. [Səlim:] Fırtınadan özünü gözlə! İ.Əfəndiyev. Özünü xəstəliyə (dəliliyə və s.) vurmaq (qoymaq) – yalandan özünü xəstə (dəli və s.) göstərmək. Nuşapəri xanım özünü yuxuluğa vurdu. (Nağıl). Molla Xəlil özünü avamlığa qoymuşdu. S.Hüseyn. Özünü itirmək – çaşmaq, nə edəcəyini bilməmək. Ucaboy, qoca, lakin qıvraq hakim içəri girəndə evdəkilər özlərini itirdilər. Mir Cəlal. Fərman həmişə belə qoçaq və dilavər qızların yanında özünü itirərdi. Ə.Sadıq. Özünü naza qoymaq – nazlanmaq, naz satmaq. Özünü oda-suya (oda-közə) vurmaq (atmaq) – bir iş üçün fədakarcasına çalışmaq, səyini, qüvvəsini əsirgəməmək, əziyyətə, məşəqqətə dözmək. Özünü o yerə qoymamaq – bir işə əhəmiyyət verməmək, özünü bilməməzliyə, eşitməməzliyə qoymaq. Məmməd dostunun üz-gözündən hirsli olduğunu başa düşdüsə də, özünü o yerə qoymadı. Ə.Əbülhəsən. Özünü ortaya salmaq (atmaq) – özünə aid olmayan işə qarışmaq. Özünü öldürmək məc. – çox zəhmət çəkmək, çox əlləşmək, çox çalışmaq. Özünü öldürüb ev tikmək. Özünü öymək – özünü tərifləmək, lovğalanmaq. Özünü saxlamaq – iradəsini toplayıb bir işi görməkdən vaz keçmək, saqınmaq, etmək istədiyi bir işi etməmək. Nurəddin özünü saxlayıb qəsdən [atasının meyitinin üstündə] ağlamırdı ki, Gülpəriyə oxşamasın. S.S.Axundov. Mehribanı gic bir gülmək tutdu, özünü saxlaya bilmədiyindən bayıra çıxdı. S.Hüseyn. Özünü sındırmamaq – pərt olmamaq, özünü tox tutmaq. Gəlin sapsarı saralsa da, özünü sındırmadı. İ.Şıxlı. Özünü soyuğa vermək – soyuq dəyib naxoşlamaq. Bir dəfə Həlimə hamamdan çıxanda özünü soyuğa verib, yorğandöşəyə düşdü. S.S.Axundov. Özünü tanımaq – həddi-büluğa çatmaq. Elə ki Məhəmmədhəsən əmi özünü tanıdı, gözünü açdı, baxdı gördü, qalıbdı lap lüt-madərzad. C.Məmmədquluzadə. Özünü təmizə (təmizliyə) çıxarmaq – özünə bəraət qazandırmaq, müqəssir olmadığını isbat etməyə, sübuta çalışmaq. Özünü toplamaq – bir şey qarşısında, ya bir şey etmək üçün qüvvə və iradəsini toplamaq. Surxay özünü topladı, irəli atıldı. M.Hüseyn. Əbil özünü toplayıb qəddini düzəltdi, mənalı-mənalı Gülsəhərin üzünə baxdı. Ə.Vəliyev. Özünü tutmaq – qeyri-qanuni yollarla varlanmaq. Xandəmirov çaldı, çapdı mahalı; O ki var tutub özün keçəl qurumsaq. Q.Zakir. Özünü yetirmək – çatdırmaq, vaxtında gəlib çıxmaq. Özünü qatara yetirdi. Özünü hadisə yerinə yetirdi. – Dərviş şəhərdən çıxıb özünü yetirdi başqa şəhərə. (Nağıl). Özünü yeyib tökmək – çox təşviş və iztirab keçirmək, narahat olmaq, əsəbiləşmək. Özünü yığışdırmaq – 1) fikrini, huşunu, qüvvəsini toplamaq, özünü ələ almaq. Dostlar özlərini yığışdırıb, İskəndərə qahmar çıxınca kişini camaat qabağında mühakimə elədilər. Mir Cəlal. Qız birtəhər özünü yığışdıraraq mühəndisin üzünə baxdı. Ə.Sadıq; 2) qəzəb, narazılıq doğurmamaq üçün öz hərəkətlərinə, davranışına fikir vermək, özünü düzəltmək. Rüstəm kişinin acıqlanaraq şapalağı işə salacağından qorxub, Salman özünü yığışdırdı.. M.İbrahimov; 3) özünü yığışdır! şəklində – hədə, qorxu məqamında işlədilir. Öz-özlüyümdə (öz-özlüyündə) – bax. özlüyündə. Öz-özlüyündə qərara gəlmək. – [Qüdrət:] Mən dinlədiyim adamların fikrini öz-özlüyümdə saf-çürük etmişəm. M.Hüseyn. Öz-özlüyündə – ayrılıqda, ayrılıqda götürdükdə. Öz-özlüyündə o şeyin heç bir qiyməti yoxdur. Öz-özünə – 1) öz bildiyi kimi, müstəqil olaraq; özü. Öz-özünə fikirləşmək. Öz-özünə öyrəşmək; 2) yavaşcadan, kimsə eşitmədən. Öz-özünə oxumaq.
Pamukkale Azarbayjan Türkchisi - Türkiye Türkchisi (A.D.T.ningki)
öz
kendi, öz
Qirghizche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Yudahin)
öz
. kendi; özüm: kendim: özüñ: kendin: özü: kendisi; özülörü yahut özdürü: kendileri; öz-özünö: kendi kendine; öz ubağında: tam zamanında; vakti zamanında; özdörünçö (yahut özülöörünçö) kelişip aldı: kendi aralarında kararlaştırdılar; özümdükü: kendiminki; özdü-özü: kendiliğinde, haddi zatında, kendi aralarında; öz biylik: öz hakimiyet; özü bütöttük= özübütöttükk.
Türkmenche Izahliq Lughet (Kyýasowa, 2016)
öz
[ö:z] I, Haýsydyr bir zadyň, hereketiň göz öňünde tutulýan adamyň hususylygyna degişlidigini aňladýan gaýdym çalyşmasy.
‣ Öz agyňy aglamak najatyňy garamak, öz aladaňy özüň etmek. Öz agyran ýeriňi tutmak özüňi biynjalyk edýän zat hakynda aladalanmak, öz derdiň bilen bolmak. Öz arabaňy tigirlemek öz işiň, günüň we ş.m. bilen bolmak, öz günüňi özüň görmegi başarmak. Sen maňa gep öwretjek bolma, git-de öz arabaňy tigirläber (B. Gulow). Öz aýagyňa özüň palta urmak (salmak) özüňe, öz derejäňe, öz mertebäňe özüň zyýan ýetirmek. Beýle adamlary öýe golaýlaşdyrmaweri, öz aýagyňa özüň palta salmaweri. Öz aýdanyňy (diýeniňi) tutmak diýeniňden, diýen-aýdanyňdan dänmän durmak. – Onyň dogry-la welin, ýöne mundan hiç bir çykjak netije ýok-da! – diýip, öz aýdanyny tutdy (T. Taganow). Öz başyňy (özüň) çaramak öz güýjüň bilen oňup bilmek; öz-özüňi oňarmak, öz günüňi özüň görüp bilmek (ser. Baş: başyny çaramak). Öz bitiňi özüň iýmek gaty gysganç bolmak, husyt bolmak. Öz diýenini etmek öz aýdyşy ýaly etmek, öz ýüregindäkini etmek, öz pikiri boýunça hereket etmek. Öz diýeniňi gögertmek öz islegiňe görä amala aşyrtmak, etdirmek. Öz diýenli öz diýenini edýän, aýdany – aýdany, diýeni – diýeni. Ol öz diýenli adamdy.Öz eliň – öz ýakaň erk-ygtyýaryň öz eliňde. Öz emeliňe özüň çolaşmak ser. Öz gazan çukuryňa özüň düşmek. Öz eňegiňe tutmak öz pikiriňden dänmän durmak. Birisi bilen tilpunda gürleşýär, öz eňegine tutup, onuň bilenem heçjikleşýär (A. Gowşudow). Öz gabryňy özüň gazmak öz kysmatyň ters çözülmegine özüň ýardam etmek, özüň şoňa sebäpkär bolmak. Birine çawuş çakyp, birini dürtüp, Hem özgäniň, hem öz gabryň gazýarsyň (B. Kerbabaýew). Öz gamyňy özüň iýmek ser. Öz başyňy özüň çaramak.Göroglynyň özi bir är, Öz gamyny özi iýer (“Görogly”). Öz garyňa görä ölçemek özüňçe düşünmek, baha bermek. Her kim bir hili düşünýär, her kim öz garysyna görä ölçeýär (B. Kerbabaýew).Öz gazan çukuryňa özüň düşmek (ýykylmak) öz eden emeliňe özüň çolaşmak, öz pyssy-pyjurlygyň üçin özüň kösenmek. Öz göbegiňi özüň kesmek öz ykbalyňy özüň çözmek, öz güýjüňe daýanyp iş etmek. Olaryň ikisi-de ýetimlik bilen kemala gelip, öz göbegini özleri kesipdiler. Öz gününe goýmazlyk birine azar berip durmak, gün bermezlik. Gezip ýören adamyny berin öz gününe goýsana – diýip, Häsiýet eje meniň tarapymy çaldy (S. Ataýew). Öz günüňi özüň görmek öz başyňy özüň çaramak, öz-özüňi oňarmak;öz güzeranyňy özüň dolandyrmak. Özi kül üstünde, göwni kap dagynda özüniň ýagdaýynyň pesligini bilmän, amala aşyryp bilmejek zatlary hakynda hyýal edýän adam hakynda aýdylýar. Öz maýdalyna gaty bir howlukman, assa-ýuwaş, öz hereket edişine görä, öz ugruna. Öz ugruna goýbermek hiç bir tarapdan päsgel bermezlik, doly erk-ygtyýar bermek; edenine däl diýmezlik. Muny öz ugruna goýberip ýeňäýmeseň, başga heý edip biljek zadyň barmy? (B. Kerbabaýew). Özünden bilmek bir zady başga adam täsir etmezden, özüň aňyp etmek. Özünden gitmek agyr hassalyk ýa-da başga bir güýçli täsir sebäpli huşuny ýitirmek, özüni bilmän ýatmak, çaşmak. Özüne gelmek 1) huşuny ýitiren adam akylyna aýlanyp, özüni bilmek, özüniň diridigini duýmak. Çümdi, ýüzdi, pikir deňzin boýlady; Özüne gelen dek gözün aýlady (Ç. Gurbangylyjow). 2) özüňi dürsemek, dykgatyňy, ünsüňi, pikiriňi öňki hala getirmek. Ol bu sözden soň bir hili özüne gelen ýaly boldy (B. Seýtäkow). Özüne getirmek 1) huşuna getirmek. Gül suwuny sepip gül dek ýüzüne, Getiripdiler ony şol dem özüne (Andalyp). 2) dykgatyny, ünsüni öňki halyna getirmek; özüňi dürsemek. Muny gören üsgüren bolup, ony özüne getirdi (B. Seýtäkow). Özüne bat bermek hemme babatdahaýbatly görünmäge çalyşmak, hondanbärsi bolan bolmak. Görogly murtuny towlap, özüne bat berdi (“Görogly”). Özüne ýesir etmek özüňe çekmek, özüňe bent etmek, özüňe maýyl etmek. Onuň ýürekden joşup çykýan sözleri köp adamyny özüne ýesir etdi (G. Kulyýew). Özüňe buýurmak özüňe erk edip bilmek. Özüňe çekmek 1) aýdylýan her bir söz özüňe degişlidir öýtmek, hasap etmek. Her bir sözi özüňe çekip durmazlar. 2) ser. Özüňe ýesir etmek. Altynyň bu görnüşi ony özüne çekdi (A. Durdyýew). Özüňi osmak özi ýalydyr öýtmek. Ogram özüni osar – orramsam (Nakyl). Özüňe ýer tapmazlyk aljyraňňy halda bolup, näme etjegiňi bilmezlik. Sorama dogan jan! Şu gün ertirden bäri birsyhly içim gysyp, özüme ýer tapamok (T. Taganow). Özüňi ak guş saýmak özüňi günäsiz hasaplamak, özüňde günä goýmazlyk. Ýalňyşmaz adam bolmaz, men özümi ak guş hasap edemok (B. Kerbabaýew). Özüňi aldyrmak hemmeleriň hormatyna eýe bolmak, hemmelere özüňi halatmak, gowy gördürmek. Ol uly-kiçä özüni aldyryp ugrapdyr. Özüňi alyp bilmezlik essiňe gelip bilmezlik, haldan düşmeklik, aýňalmazlyk.Özüňi atmak (oklamak) bir ýere zordan ýetmek, kynlyk bilen ýetmek. Özüňi bilmek 1) öz bähbidiňi göz öňünde tutmak, öz haýryňa çapmak. 2) kemala gelmek, durmuşa düşünip başlamak, agy-garany saýgaryp başlamak. Özüňi bilmezlik bihuş (beýhuş) bolup ýatmaklyk, akylyňy ýitirmeklik. Özüňi dürsemek özüňe gelmek, özüňi ele almak, ynjalmak. Özüňi ele almak özüňe erk edip ugramak. Özüňi elden bermek erkini gidermek, özüňe erk edip bilmezlik. Kebzäm gyzyp, ragbat galman bu tende, Erkim gidip, elden berdim özümi (Ý. Pirgulyýew). Özüňi görkezmek belli bir tarapdan özüňi tanatmak. Özüňi oda urmak kynlygyna garamazdan,bir zadyň ugrunda jan çekmek, hereket etmek. Özüňi oňarmak. ser. ÖZ başyňy (özüň) çaramak. Keliň iň ýuwaşy hem köpriniň aşagynda ýatyp, düýe ürküzýär welin, biziň kelimiz bolsa, özüni oňarman, aşyk ýaly oýnadyp ýörýär (A. Gowşudow). Özüňi raslamak ser.Özüňi dürsemek. Orazsoltan eje biçäre, çalajadan demini alyp, kem-kemden özüni rastlady (H. Derýaýew). Özüňi tutmak 1) güýç ýygnamak, kuwwatlanmak, güýç-kuwwatyň artmak, berkemek. Ertir, agşam iými näçe iýse, gaýgyrman beriň. Goý, ol basym özüni tutsun (B. Kerbabaýew).2) gurplanmak, ykdysady taýdan berkleşmek, baýlaşmak. Özüňi tutup bilmezlik rahatlygyňy ýitirip, sandyr-sandyr edip durmak. Özüňi uly tutmak ulumsylyk etmek, özüňden başgalara göwnüýetmezçilik etmek. Bolup barşy nähili? Uly tutýar özüni (A. Alamyşow). Özüňi ýitirmek aljyramak. Ol az salym özüni ýitirip durandan soň, Pälwan aga bir zat diýjek ýaly çenendi-de, ýene sesini çykarmady (T. Taganow). Özüňi ýokary tutmak ser. Özüňi uly tutmak. Ol özüni bizden ýokary tutýar ahyry (N. Saryhanow). Bir özi ser. Bir: bir özi. Toýa öýlerinden bir özi barypdyr. Ýeke özi. ser. Ýeke: ýeke özi.Gorkman ýeke özüň geldiňmi?
ÖZ [ö:z] II, at. Bugdaýda, unda bolýan süýjümtik tagam, süýji şire, özleşik.
Uyghurche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Kurban, 2016)
öz
Öz, kendi. Özem – Kendim. Özeng – Kendin. Özi – Kendi. Özenglar – Kendiniz. Özemde – Kendimde. Özimizde – Kendimizde. Özimizniki – Kendimizinki. U özini tutalmidi – O kendini tutamadı. Oz béshiche – Kendi bildiğine göre. Öz béshigha – Kendi başına; tek başına. Özi yokta – Kendisi yokken. Özi yokta mundaq deyish yaxshi emes – Kendisi yokken böyle demek iyi değil. Özi yoqning közi yoq – d. Kendisi olmayanın gözü de olmaz; Kendisi yokken, onun işini takip eden de olmaz. Öz ejili bilen öldi – Kendi eceli ile öldü. Öz kishi – Yabancı değil. Özini chetke tartmaq – Kendini çekmek; arayı uzaklaştırmak. Öz körmek – Yakın ve kardeş saymak. Öz sözide turmaq – Sözünü tutmak. Özige xas – Kendine özgü. Özige xasliq – Kendine özgü (haslık). Özliri – Kendiniz (saygı ve kibarlık anlamında). Öz ichide – Kendi içinde. Özi toghrisida – Kendisi hakkında. Özligidin – Kendiliğinden. Öz-özini tenqit – Kendi kendini tenkit. Öz-özini idare qilish – Kendi kendisini idare etme. Özi mangidighan – Kendisi yürüyen. U özige kelmidi – O kendine gelmedi; O ayılmadı. Gunah özide – Suç kendisinde. Ixtiyar öz özengde – Serbestsin. Öz öziche sözlep baridu – Kendi kendine söylüyor.
Qarachay-Malqarche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Nevruz, 1991)
öz
1. tok. ~ tutmak: tok tutmak, ~ tuthan aşarık: tok tutan yiyecek. 2. kendi. ~üm: kendim, ~üm aythança etdim: kendi dediğim gibi yaptım, ~ halkıbız: kendi halkımız, bizden olanlar.
Türkiye Tillar Diwani (TDK)
öz
öz, kendi, nefs; can, ruh, gönül,I, 45, 46, 63, 154, 201, 202, 203, 206.210, 243, 251, 254, 296, 298, 300, 309, 384, 433. 464, 504,513;II,141,145,146,147 ,149,150,151, 155,157, 159, 238, 240, 241, 244, 245, 248, 249,252, 254, 313, 315;III, 5, 14, 33, 43,
yürek ve karnın içindeki nesne· I, 46
yağ· I, 36, 45
iki dağ arasında bulunan dere,I, 46 bkz> öğ, özi
ağaç özü·I, 46
sağır·I, 45 bkz> üz § öz kül; sağır adam· I, 45