urmak
Türkmenche Izahliq Lughet (Kyýasowa, 2016)
urmak
[urmok], işl. 1. Bir zada batly degrip, agyry döretmek, urgy täsirini ýetirmek, urup birine şikes ýetirmek, ýençmek. Ursa, sökse, horlasa-da il ýagşy (Magtymguly). 2. Bir zady kakmak, bir zadyň üstünden kakmak. Ikisi birden güpürdedip darak urdy. 3. Atmak, atyp oky degirmek. Hawa, atyp bilýän, men tüpeň atyp guş hem urdum (A. Durdyýew). 4. göç.m. Tankyt etmek, kemçiligini aýtmak, günäsini, etmişini ýüzüne basmak, köteklemek. Düýnki ýygnakda ony gaty urdular.5. Ýüklemek, basmak, salmak (ýük hakynda). Düýä ýük urmak. 6. gepl.d. Ýapmak, gulplamak, beklemek, gurmak. Çyrany söndüriň-de, gapyny içinden urklamak.up oturyberiň.7.Urmak kömekçi işliginiň öňünden atlar gelip, täze manyly düzümli işlikler ýasalýar: Azym urmak azgyrylmak, haýbat atmak, güýjüňi görkezmek, üstüne sürünmek. Duşak urmak duşaklamak. Aýagyna at duşagyny uruň.Gadam urmak dabaraly ýöremek, ädimlemek. Kök urmak köküni ýeriň asagyna ýaýratmak. Kürek urmak gaýygy kürekläp, herekete getirmek. Möwç urmak möwjemek, güýçlenmek, ýokary derejä ýetmek. Naýza urmak naýzalamak. Perwaz urmak ganat kakmak, ýokarda uçmak; biriniň daşynda perwaz bolup uçmak. Ýük urmak ýük ýüklemek. Ýürek urmak ýüregi işlemek. Sowuk urmak aýazly howada ösümliklere sowuk degip, ýapraklary jansyzlanyp guramak. Zarba urmak boýun egdirmek, agdarmak, ýumurmak, ýeňmek maksady bilen güýçli çozuşy amala aşyrmak, zabt etmek.
‣ Urup aglamak etjegiňi edip mönsüremek, haýýarlyga salmak, aýbyňy ýaşyrjak bolup gaçalak etmek, öňürtjek bolmak. Urup çykmak özüňi oňarmak, başyňy çaramak, kişi kömegine zar bolmazlyk. Gör-de dur, seň gyzyň hem bir ýerden urup çykar (N. Pomma). Urup girmek gözi ýok ýaly çalt girmek, hiç zadyň pikirini etmän, göni girmek. Töweregine gözüni elek-çelek edip, ol çaýhana urup girdi (A. Geldiýew).
Qarachay-Malqarche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Nevruz, 1991)
urmak
vurmak, çarpmak, süsmek. Kol bıla ~: elle vurmak, tayak bıla ~: sopayla vurmak, başına ~: kafsına vurmak, bir urğanlay cığıldı: tek vuruşta yıkıldı, urup canıñı alırma: vurup canını alırım, urup cerge kaplarma: vurup yere sererim, kamçi bıla urdu: kırbaçla vurdu, çüy ~: çivi çakmak, urup kiyirmek: vurarak oturtmak, vurarak yerine geçirmek, uşkok bıla ~: silahla vurmak, iyis uradı: koku vuruyor, koku geliyor, ayazçık uradı: hafif bir rüzgâr esiyor, betime issi urdu: yüzüme sıcaklık vurdu, yüzüme sıcaklık çarptı, başıma çal urğandı: başıma ak düştü, başım kırardı, közlerine cılamuk urdu: gözlerine yaş vurdu, gözlerine yaş geldi, cüregim uradı: kalbim vuruyor, kalbim çarpıyor, kiyiz ~: keçe kaplamak, kancal ~: çinko kaplamak, iynek uradı: inek vuruyor, inek süsüyor, cılan urğandı: yılan vurmuş, yılan sokmuş, kolun balçibin urğandı: elini balarısı sokmuş, aşarıknı igi urduğuz: yemeği iyi götürdünüz (argo), çok yemek yediniz, cartı kozunu etin urdu: yarım kuzuyu götürdü, urğannı urmasañ korkakğa sanar (as.): vuranı vurmazsan seni korkak sanır.
Türkiye Tillar Diwani (TDK)
urmak
urmak, vurmak, dövmek; koymak, yapmak; takmak, I, 12, 13. 20, 27, 93, 164,165, 177, 213. 242, 320, 329, 333, 334, 348,386, 407, 483;II, 54, 61, 138, 152, 174, 191,358; III, 120, 124, 127, 145, 260 bkz> ürimek