ene
Qirghizche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Yudahin)
ene
1. ana, anne; tuuğan ene : öz anne; tutulğan ene yahut tutuñan ene : anne yerine olan; tuubasa da, tutunan enem : öz annem değilse de, o benim annemdir (ben onu anne biliyorum); tuuğan eneñ men edim, tutdñan eneñ akkanış folk. : öz annen ben idim, anne yerine tuttuğun kadın ise, akkarnş’tır; körğön ene bk. kör ııı 1; kötörgön ene bk. kötör – 1; çoñ ene : (baba tarafıdan) büyük anne. baba - anne; enemdi alayın! : (bir yemin etme tabiridir) : annemle evleneyim!; lanet o1ayım 2. çikit (bk.) oynarken kullanılan değnek.
Türkmenche Izahliq Lughet (Kyýasowa, 2016)
ene
1. Kakaň ejesi. Men eneme kömekleşmeli (G. Gurbansähedow). 2. Çaganyň ejesi, çagany dogran aýal, eje. Enemi gören mähriban, atamy gören gadyrdan (Nakyl). Dünýäniň bar görki enedir, ene (G. Gurbansähedow). 3. Owlak-guzy, göle we ş.m. guzlan ene mal, köşek botlan inen düýe. Ol enesi bilen çykyp gaçan guzulary salymyny bermän, yzly-yzyna tutup getirýärdi (H. Derýaýew). 4. Garry aýallara ýüzlenilip ýa-da olaryň adynyň yzyndan getirilip aýdylýan söz. 5. Bir zadyň esasy başlangyjy. Ene ýap. 6. Gyza dakylýan at.
‣Ene dereginden hiç zat galmazlyk asyl keşbinden, görnüşinden hiç zat galmazlyk. Ene dili öz ýurduňda çagalykdan geplenýän dil (haýsy-da bolsa bir millete degişli bolan dil); her bir adamyň degişli bolan milletiniň dili. Enesi ýalamadyk terbiýe görmedik, ergeneksiz eklenen. Ene süýdünden halal öz zähmeti siňen, kişi zähmetiniň goşandy bolmadyk, ogurlyk däl. Ene süýdünden halaldyr, şuny saňa berýärin. Ene toprak adamyň doglan ýeri, ýurdy, Watany. Bu desga geljek nesillerimiz üçin suw bolçulygyny döredip, ene topragymyzyň bereketini has-da artdyrar (Gurbanguly Berdimuhamedow. Garaşsyzlyga guwanmak, Watany, halky söýmek bagtdyr).
Uyghurche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Kurban, 2016)
ene
bk. ana II.