ala������
Türkiye Türkchisi – Tatarche Lughet (Ganiyev, 1998)
ala
I с. ала, ала-кола, чуар
alaII и. ала балык
ala III с. яхшы, бик яхшы; ala bir yemek бик яхшы ризык
Tiniq Türkche - Türkiye Türkchisi Lughiti (Kuleli)
ala
1. Ela
Azarbayjan Türkchisining Izahliq Lughiti (Orucovun, 2006)
ala
I.
1. sif. Qarışıq rəngli, tükünün bir hissəsi ağ, o biri hissəsi başqa rəngdə olan. Ala at. Ala inək. Ala öküz. – Bu gün onlar xaldar yabıya və ala cöngəyə dərz çatıb daşıyırdılar. S.Rəhimov. // Ala-bula. İlan vuran ala çatıdan qorxar. (Ata. sözü) • Ala gözlər – şəhla gözlər, açıq-mavi gözlər. Xumar-xumar baxan ala gözlərin; Gərəkdir verəsən can qabağında. M.P.Vaqif. Of! Məni titrətdi sənin gözlərin; Göz yaşı görməsin ala gözlərin. S.Vurğun. [Məryəmin] də gözləri iridir, bunun da; onun da gözləri aladır. B.Talıblı.
2. is. Taxıl zəmisi və ya şum suvarıldıqda, su basmayıb quru qalan yer, ləkə; alaca.
II. is. dan. Qanın pozulması nəticəsində dəridə əmələ gələn ağ ləkə (dəri xəstəliyi). // Xal, ləkə. • Ala düşmək – xal düşmək, ağ ləkə düşmək.
III. is. məh.
1. bax. alaq.
2. Yeməli göyərti. ala... Bir sıra mürəkkəb sözlərin əvvəlində sözün ifadə etdiyi şeydə alalıq, rəngbərənglik, ala-bulalıq, ağ rəng ilə qarışıqlıq, yaxud yarımçılıq, qeyri-müəyyənlik, dağınıqlıq, adda-buddalıq, natamamlıq və s. bu kimi xassələr olduğunu bildirir.
Qirghizche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Yudahin)
ala
1. benekli, alaca; al too: karlı dağ; ak ala: beyaz benekleri olan; kara ala 1) doru benekli, kara alaca; 2) kartal yavrusu; kök ala: açık mavi benekleri olan, külrenkli kula; kök ala kıl- : vücutta (vurmaktan: M.) mor renkler varlığa getirmek; ala koydoy soyup: yarı ölü haline gelinceye kadar döverek; kök ala sakal: kır sakal; kızıl ala kıl- : kan akıtırcasına vurmak; toru- ala: doru kula; çaar ala: benekli kula; boz ala 1) beyazı galip olmak suretiyle kül rekli kula; 2) pürüzlüce toz tabakasıyla örtülmüş; 3) mec. terzil edilmiş, rüsva olmuş; öñü boz ala: rezil olmuş; iştep közü boz ala bolgon: gözü kararıncaya kadar çalışmış; ala ayak: beyaz ayaklı; ala tuyak bk. tuyak I; böksönün alası: kartalın bir çeşidi; ala küü bk. küü; ala küülön bk. küülön; ala çakmak bk. çakmak; ala-bula: alaca bulaca, rengarenk; ala-kula 1)kurt renginde olan kula; 2) mec. darmadağınık, inhilal; ala-kula kılıp cibar- : çığırından çıkarmak, inhilal ettirmek; ala-kula kör- : herkese aynı gözle bakmamak, birini üstün, ötekini alçak saymak; 3) müsavi olmayan; ala- kual eli bar cer: çeşit çeşit kavimlerin bulunduğu ülke(mahal); ala köödön: saf, hilesiz( çokça bahadırlar hakkında); ala kolduk: eli temiz olmamaklık; 2. ayrı gayrılık, ittifaksızlık, inhilal (ihtilaf), müsavi olmayan; ala tabak tarttırbay: herkese aynı yemeği vermeyi emrederek (birine daha lezzetlisinive daha fazla, ötekine daha kötüsünü ve daha az vermeyerek); ayıl iti ala bolso da, börü körsö-çogulat ats. : köy köpekleri kendi aralarında birbirine düşman olsalarda, kurdu görünce birleşirler; 3. cüzam; 4. ala cazdan: baharın başlangıcından; ala caydan: yazın iptidasından; 5. mec. namussuzluk; adam alası içinde, mal alası tışında ats. : insanın namussuzluğu içerisindedir, hayvanınalası dışındadır.
Türkmenche Izahliq Lughet (Kyýasowa, 2016)
ala
[ala:], syp. Ýaramaz, bet häsiýeti çak edilişinden hem ýokary, pislikde hiç kim öňüne geçmeýän, barypýatan pis (köplenç, aýallar hakynda we aýallaryň arasynda ulanylýan söz). Gyzyň enesiniň aladygyny öňem çalarak bilýärdik weli, edil beýledir öýtmändik.
ALA [a:la] I, syp. 1. Iki hem şondan köp garyşyk reňkli. Ala köýnek. 2. Bir sydyrgyn bolmadyk, birmeňzeş däl, gyradeň däl. Üsti ala garly daglar.
‣ Ala daňdan daň atyp başlan wagty, gara daňdan. Ala düşmek 1) reňki, boýagy gyradeň almazlyk. Matanyň reňki ala düşüpdir. 2) bir sydyrgyn, tekiz ýerleşmezlik. Tohum ala düşüpdir. Ala garaňky ser. Alağaraňky. Ala garaňkyda obanyň bir çetinden girdim. Ala sakgal ala sakgally adam. Ala sakgal sowala jogap gaýtarman, dilegini dowam etdi (B. Kerbabaýew). Ala tutmak her bir ýagdaýda birini beýleki adamdan ileri tutmak, deň tutmazlyk. Onuň işgärlerini ala tutanyny gören ýok. Ala uruş biri-biri bilen gyr-tutuş, gyk-bak. Ala ýabylyň oýnuny başyna salmak batyrgaý hereket edip, garşydaşlaryna göz görkezmek.
ALA [a:la] II, at. Çäge gatyşykly takyr.
Uyghurche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Kurban, 2016)
ala
Alaca, bulacalı, aynı renkten olmayan. Ala qarchigha – Aladoğan. Ala qargha – Alakarga. Ala at – Ala at. Ala ayaq at – Ala ayak at. Haywanning alisi téshida, ademning alisi ichide – Hayvanın alası dışında, insanın alası içinde.
Yaqutche—In'gilische Lughet (Straughn, 2006)
ala
a. skewbald, spotted, motley
Qarachay-Malqarche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Nevruz, 1991)
ala
1. Onlar. ~ kayğılı bolma: onları dert etme, ~ amaltın: onlar için, onların yüzünden, meni eki zatım bardı da, ~ cetmegen cer cokdu: benim iki şeyim var ki, onların yetişmediği yer yok (bilmece/gözler), ~ ketedile: onlar gidiyorlar. 2. Ala (renk). ~ tavuk: ala tavuk, ~ it: ala köpek, ~ kiyiz: ala keçe, üy başında ~ küyüz: dam başında ala halı (bilmece/gökyüzü ve yıldızlar), ~ közle: ala gözler, ~ kolan: ala benekli, ~ kıtay: basma (kumaş), ~ kök: ala gök. 3. –a doğru. İñir ~: akşama doğru, caz ~: yaza doğru, tañ ~sında: tan ağarmasına yakın, bir ~: bazı, bazen, arada bir, bir ~ igi bir ~ aman körünedi: bazen iyi bazen kötü görünüyor, bir ~da bir: arada sırada bir, kırkta yılda bir, ol bir ~da bir keledi: o kırkta yılda bir geliyor.
Türkiye Tillar Diwani (TDK)
ala
"acele etmeme" anlamına bir kelime·I, 92;III, 26
ala, alaca; ala tenli, alaca tenli ki;l kl bir çe şit derí hastalığından vücudunda alacalar olur, apraşlık.I, 81, 91 § ala at; alaca renkli, ala, k ır at· I, 81
insanın içinde olan gizli ;eyler· I, 425