ak
Türkiye Türkchisi – Tatarche Lughet (Ganiyev, 1998)
ak
1. с. 1) ак; 2) саф, пакь. 2. и. ак; ак тап ◊ ak koyunun kara kuzusu da olur аттан ала да туа, кола да туа
Tiniq Türkche - Türkiye Türkchisi Lughiti (Kuleli)
ak
1. Beyaz
ercilasun1991
ak
Türkiye Türkçesi: ak
Azerbaycan Türkçesi: ağ bäyaz
Başkurt Türkçesi: ak
Kazak Türkçesi: ak
Kırgız Türkçesi: ak
Özbek Türkçesi: àk
Tatar Türkçesi: ak
Türkmen Türkçesi: ãk
Uygur Türkçesi: ak
Rusça: belıy
Qirghizche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Yudahin)
ak
I, 1. beyaz: ak caan bk. caan I; ak eyek bk. eyek I; ak üy bk. üy I; aktı köktü aytıp: hem doğrulukla, hem eğrilikle; ak söök bk. söök I; ak bata bk. bata 3; 2. temiz, namuslu; ak emgek: namusluca emek; köönü ak: hiylesiz, kalbi temiz, namuslu; ak kızmat: namusluca, hulusla yapılan hizmet; ak malım: kendimin, namusluca kazandığım hayvanlar; ak sır bk. sır II; ak col bk. col 1; 3. masum, suçsuz; iş agına ketti: iş beraete doğru gitti; aktı – karası açılar: hakikat aydınlanır; kimin haklı, kimin haksız olduğu anlaşılır; 4. süt, süt mahsülleri; ak çaç- : süt serpmek (yılan gördüklerinde Kırgızlar böyle yapardı) ; enemdi açka sen koyduñ: kışta kızılın berbediñ, cayda agın berbediñ folk. : annemi açlıktan sen öldürdün, kıs-şın et vermedin, yazın süt vermedin; ak calgasın bkç calga 4; 5. yumurta akı; 6. aktar, sis : aklar (<
II, a. 1. hakikat, hakiki, haklı (suçsuz) ; ak ur- :<
III= ok V.
IV, a. reddedilmiş (kovulmuş); uulun ak kıldı: oğlunu reddetti (lanetledi); emçegim sütün ak kılam folk. : (nankör çocuğum sana) mememin sütü haram olsun! ; ak moko bk. moko.
V, ak etkende tak etet bk. tak IV.
Qirghizche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Yudahin)
ak-
VI, akmak, akıp geçmek.
Türkmenche Izahliq Lughet (Kyýasowa, 2016)
ak
[a:k] I, syp. 1. Garyň, hekiň reňkine meňzeş reňkdäki, gar reňkli, gara sözüniň garşylykly manysy. Ak pagta. 2. göç.m. Günäsiz, ýazyksyz, päk. Ak adama günä sürtseň hem ýokmaz. 3. göç.m. Agaran, aga öwrülen (saç, sakgal hakynda). Sakgalyň agy köpelipdir.
‣ Aga – ak, gara – gara diýmek hakykaty aýtmak, ýüz görmezlik, göniňden gelmek. Aga-gara düşünmek ýagşyny-ýamany seljermek, aň-düşünjäň artmak, gözýetimiň giňemek. Senem indi aga-gara düşünerçe bolupsyň. Ak altyn pagta. Ak altyna deňelýän pagta süýümini işlemek, täzeden işlemek we hil taýdan dünýä ölçegine laýyk önümleri öndürmek bu pudaga başartdy (“Türkmenistan”). Ak amur köp ot iýýän, maňlaýy giň, agzy aşak balyk. Ak bazar bazaryň göterýän nyrhyndan harytlaryň satylýan we satyn alynýan ýeri. Ak daban zatdan gaýtmaýan, şermende, haýýar (aýal hakynda). Ak düýäni gördüňmi? Göremok bilemok müň belany başdan sowar etmek, bihabar bolan bolmak, bihabarsyramak. Onda "Ak düýäni gördüňmi? Göremok", diý-de, ýoluňa düş (B. Seýtäkow). Ak ekin ser. Ak III. Ak geçiň owlagy gowy görülýän, aýry tutulýan, ilden artyk görülýän. Arçynyň ogly boldugy, ak geçiň owlagy boldugymy? (A. Durdyýew). Ak girmek (sepmek) saç- sakgaly agaryp başlamak, saç-sakgalda ak görnüp ugramak. Ak girse-de, aň girmedik ulalyp oňalmadyk, akylyna gelmedik, ýaşyna görä paýhasy bolmadyk. Ak, gök geýdirme nika gyýlyp, süýjülik suwy paýlanansoň, nikalaşanlar aýry jaýa salnandan soň, olaryň arkasyna gezekli-gezegine kakyp, sanalýan alkyşyň, sargydyň başlangyjy; öýlenýän ýigidiň borçlarynyň beýany. Ak, gök geýdirme, Arpa çörek iýdirme... (Halk döredijiligi). Ak guş bolmak özüňi günäsiz saýmak, günäni öz başyňdan sowmak. Ak öý köplenç, yrsgaly aýrylýan ogluna ata-enesiniň tutup berýän täze öýi. Atasy öýüniň duşunda Ak öý tutjak balama (Hüwdi). Ak öýüň eýesi, baýyň gyzlary, Eýýamyň soltany diýrler sizleri (Kemine). Ak iş zergärç. zergäriň kümüş eretmek, ony çekiçläp süýmek, ondan ýasaljak şaýyň şekilini gaýçy bilen gyrkmak, tershalka, gulp oturtmak, ýüzüni nagyşlamak, haşamlamak ýaly ýerine ýetirýän birnäçe işleriniň atlandyrylyşy. Ak pata almak birinden ýoluň ak bolsun, tutan işiň oňuna bolsun diýen alkyşy almak. Ak pata bermek birine oňatlyk, şowlulyk arzuw etmek. Ol kişi Bilbile ak pata berdi (“Gül – Bilbil”). Ak şygyr edeb. setirleriniň soňky sözi kapyýalaşmaýan ak goşgy. Ak uzyn köplenç, ilkagşam, aý aýdyňda oýnalýan türkmen milli oýny. Häzir ak uzyn oýnuny oýnap ýören oglan-gyzlara duş gelmek kyn (A. Jykyýew). Ak ýer arpa-bugdaý ekmek üçin suwarmaga taýýarlanylan ýer. Güýzde däne ekilmedik ýer juda bir köpem däldi. Esasan, täze açylan ak ýerlerdi, kiçeňräk hemem suw çykmasy kynrak par pellerdi (Gurbanguly Berdimuhamedow, Döwlet guşy). Ak ýol garşylyksyz, päsgelçiliksiz, heläkçiliksiz, betbagtçylyksyz ýol arzuw edilýän alkyş. Ak ýol arzuw etmek.
AK [a:k] II, at. Süýt, gatyk we ondan öndürilýän önümler. Ýaz aksyz bolma, güýz – göksüz (Nakyl).
AK [a:k] III, at. Arpa-bugdaý. Ak ekinden näçe ir gögeriş alynsa, gyş sowugy düşmänkä, onuň köki, baldagy gurplanýar (“Watan”).
AK [a:k] IV, at. 1. Balyk tutulýan uly tor. 2. göç.m. Duzak, tor. Düşmegeý sen jellat guran aklara (Mollanepes).
AK [a:k] V, at. Gözüň garasyna düşýän ak menek, göze düşýän gül. Onuň gözüne ak düşüpdir.
Qarachay-Malqarche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Nevruz, 1991)
ak
1. Ak, beyaz. ~ boyav: beyaz renk, ~ cuva: ak mantar, ~ şinli: beyaz benizli, ~ boyalğan: beyaza boyanmış, ~ kala: ak kale, ~ kalada sarı biyçe: ak kalede sarı prenses (bilmece/yumurtanın sarısı), sırt üstünde ~ biyçe: tepe üstünde beyaz prenses (bilmece/baca), sırtı kazandan kara, tübü kardan ~: sırtı kazandan kara, altı kardan beyaz (bilmece/kırlangıç), beti ~ uçhun bolmak: yüzü solmak, rengi gitmek, ~sakal: ak sakallı, ~çaç: ak saçlı, közüne ~ tüşgen: gözüne ak düşen, ~ baş: ak başlı, ~ bet: ak yüzlü. 2. (mec.) süt. ~ cıyıv: süt mamülleri üretme, ~ı bolmağan kara şay içer: sütü olmayan çay içer (d), ~ı bar üyde bereket da bar: sütü olan evde bereket olur (a.s.).
Türkiye Tillar Diwani (TDK)
ak
ak, beyaz,I, 81, 134, 258; III, 39 bkz> örüñ, ürüñ § ak at; boz renkli at· I, 81