Hay
Azarbayjan Türkchisining Izahliq Lughiti (Orucovun, 2006)
hay
təql.
1. Çağırışa cavab. • Hay vermək – çağırışa cavab vermək, səsə səs vermək. Nə qədər çağırdımsa, hay vermədi. Adam çağıranda hay verər. – Diriyə hay verməz, ölüyə pay. (Ata. sözü). Küçədən acıqlı bir səs eşidildi: – Qırılmamışsınız ki, hay niyə vermirsiniz? Aç qapını.. M.İbrahimov.
2. Səs-küy, hay-küy, qarmaqarışıqlıq. • Hay basmaq – hürərək səs-küy qoparmaq, səs-küy salmaq. [Salman ilə Maya] alaçıqların güneyinə çıxan kimi ağılların yanından iki iri köpək hay basıb bu tərəfə cumdu. M.İbrahimov. Hay qopmaq – bax. hay düşmək. Hay düşmək – hay-küy düşmək, gurultu-patırtı düşmək, hay qopmaq. [Əmiraslan baba dedi:] İndiki kimi yadımdadır, hay düşdü. Biz də dəstə ilə yığılıb getdik... S.Rəhimov. Verdiyev .. qonum-qonşuya hay düşməmək üçün bir az asta danışdı. Mir Cəlal. Hay salmaq – hay-küy qoparmaq, gurultupatırtı qoparmaq, küy salmaq. Mələk bilirdi ki, istədiyini verməsə [uşaq] hay salıb bağıracaq. M.İbrahimov. [Uşaqlar] bir-biri ilə ötüşərək hay salıb üzür, qabarıb gələn dalğanı qucaqlayır(lar). Mir Cəlal. Hay vurmaq – qışqırmaq, bağırmaq, çığırmaq. Hay vurdum, qıy vurdum, gətirməz şikar; Tərlan baxtım sara döndü, nə döndü! Aşıq Ələsgər. Cavabsız qalmamış hələ sualım! Hay vurur, qıy vurur tərlan xəyalım! S.Vurğun.
3. Hayında şəklində – qeydində, fikrində. Keçi can hayında, qəssab piy hayında. (Məsəl). Salman isə öz canının hayında idi. Ə.Vəliyev. Əcəl getdi, tər gəldi; Tərdən dərdi-sər gəldi; Mən qəriblik hayında; Bir də bədxəbər gəldi. (Bayatı). ‣ Haya bənd olmaq – bir işi görmək üçün bəhanə, səbəb aramaq, fürsət gözləmək. Bununla da, bir haya bənd imişlər kimi bayaqdan susmaqda olanların dilindən qıfıl götürüldü. Ə.Əbülhəsən. Haya yetmək – imdadına çatmaq, harayına yetmək (gəlmək, çatmaq). Hayına qalmaq – qeydinə qalmaq, qayğısını çəkmək, qayğısında olmaq, fikrini çəkmək; haqqında düşünüb tədbir görmək. [Molla:] Sənin kimi kişisinin hayına qalmayan arvaddan canım qurtarsın. “M.N.lətif.” Mən nə haydayam, sən nə hayda(san), o nə hayda(dır) – mən nəyin qeydini çəkirəm, sən nəyin qeydini çəkirsən, o nəyin qeydini çəkir; mən nə fikirləşirəm, sən nə fikirləşirsən, o nə fikirləşir. [Məşədi Ağabanı Fərəcullaya:] Ala, çək, mən nə haydayam, sən nə haydasan. M.Əliyev. [Məsmə:] Qızım, başına hava gəlib, nədi, mən nə haydayam, sən nə haydasan. Mir Cəlal.
Azarbayjan Türkchisining Sinonimler Lughiti (Çakıroğlu, 2013)
hay
I. səs-küy
{gürültü}
II. rəğbət, həmrə’ylik
{yoldaşlık, hemfikirlik}
III. kömək, yardım
{medet, yardım}
IV. qarışıqlıq, çaxnaşma, hərc-mərclik, təşviş, təlaş, qorxu, vəlvələ
{karışıklık, coşma, darmadağınıklık, vesvese, telaş, korku, velvele}
In'gilische—Türkche Lughet (FreeDict, 2017)
hay /hˌadʒɪˈɒɡɹəfə/
1. saman, kuru ot, biçilip kurutulmuş ot
2. kurutmak için ot yetiştirmek
3. otu biçip kurutmak
4. otla beslemek
5. ot ekmek .hay fever saman nezlesi. hit the hay ABD, (argo) yatmak. It ain't hay. ABD, (argo) Az para değil. Make hay while the sun shines. Fırsattan istifade et.
In'gilische—Türkche Lughet (Anonim)
hay
saman
kuru ot
Özbekche—In'gilische Lughet (Dirks, 2005)
hay
hey!; yeah, well.
Uyghurche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Kurban, 2016)
hay!
ünl. Hey!
Yaqutche—In'gilische Lughet (Straughn, 2006)
hay
exc. Go! (used for driving cattle)
Qarachay-Malqarche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Nevruz, 1991)
hay
bir nida ifadesi. ~ ~ ~! Peh peh peh! Vay canına! Vay anasına! Aman aman aman! ~ ~ ~ , Allah saklasın! Aman aman aman, Allah korusun! ~ ~ ~, kalay da omak kiyinedi: vay canına, nasıl da süslü giyiniyor, ~ ~ ~, kalay katı adam edi! Vay anasına, nasıl da sert adammış!