ADAM
Türkiye Türkchisi – Tiniq Türkche Lughiti (Kuleli, 2013)
adam
[Köken: Arapça] Kişi, Erkişi
Türkiye Türkchisi – Tatarche Lughet (Ganiyev, 1998)
adam
и. 1) адәм, кеше; 2) юньле кеше, ярдәм итәрдәй кеше; 3) караучы, хезмәтче; 4) хатынның ире ◊ adam sırasına geçmek кеше рәтенә керү; adamına düşmek нәкъ кешесенә тап булу
ercilasun1991
adam
Türkiye Türkçesi: adam
Azerbaycan Türkçesi: adam
Başkurt Türkçesi: kişi äⱬäm
Kazak Türkçesi: adam kisi
Kırgız Türkçesi: adam kişi
Özbek Türkçesi: àdäm
Tatar Türkçesi: kişi adäm
Türkmen Türkçesi: ãdam
Uygur Türkçesi: adäm
Rusça: çelovek
Azarbayjan Türkchisining Izahliq Lughiti (Orucovun, 2006)
adam
is. [ər.]
1. Heyvandan fərqli olaraq danışmaq və düşünmək, ictimai əmək prosesində alət qayırmaq və ondan istifadə etmək qabiliyyətinə malik olan canlı məxluq; insan, bəşər. Sağlam adam. Bilikli adam. – Suyun lal axanı, adamın yerə baxanı. (Ata. sözü). Nə gözəl adamsan, ey qaşları yay; Heç növcavan gələ bilməz sənə tay. M.P.Vaqif. // Hər hansı bir ictimai mühiti təşkil edən fərdlərdən hər biri (çox vaxt cəm şəklində işlənir). Adamların mənəvi-siyasi birliyi. Bizim kəndin adamları. Sadə adamlar.
2. məc. dan. Əxlaqlı, insaniyyətli, qanacaqlı insan. [İskəndər:] Amma bu dılğırların heç birindən eşitmədim ki, desin: – Bala, adam ol. C.Məmmədquluzadə.
3. Bəzən əvəzlik yerində işlənir. Adamı təhqir etmək olmaz. Adam heç bir vaxt özünü ləkələndirməməlidir. Adam gəlmişdi, sizi xəbər alırdı. Adama heç yazığın gəlmir. – [Usta Ramazan:] Adamın üzündə gərək həya olsun, söz deyiləndə utansın. M.Hüseyn. [Nəriman:] Ağacların başını axtardıq, zirzəmilərə adam saldıq. Mir Cəlal. // Qeyri-müəyyən şəxs. Adamlar deyirlər ki, bu yay çox isti olacaq. – Vağzalın platformasında bir neçə nəfər adam görünürdü. S.M.Qənizadə.
4. dan. Kişi, ər, ya arvad, yaxud bir-biri ilə gəzən oğlan, ya qız. [Soltan bəy:] Kimsən, nəçisən, kimin adamısan? Ü.Hacıbəyov.
5. məc. İşçi, fəhlə, kadr mənasında. İşi başa çatdırmaq üçün üç adam lazımdır. Adam yoxdur, iş getmir. – Katib sanki tikintidə bu cür yaxşı adamların yetişməsindən qəlbində doğan sevinci saxlaya bilməyərək əlavə etdi.. Ə.Sadıq.
6. Köməkçi. Bu halda qışqırıq qopur. Murov və naçalnik adamları ilə alaçığı çevirirlər. M.F.Axundzadə. ..Sərdar Rəşidin adamları Ərdəbil tərəflərini soyub talayırdılar. M.S.Ordubadi. // məc. dan. Arxa, havadar, tərəfdar, kömək, himayəçi, qohumqardaş. Mənim orada adamım yoxdur. – [Qulluqçular] İzzətin adamı gəlmədiyini görüb onu ötürərdilər. Mir Cəlal.
7. məc. vulq. Oynaş, aşna. ‣ Adam eləmək – tərbiyə vermək, yetişdirmək, ortalığa çıxarmaq. Adam görmək – bir işi düzəltmək üçün vasitəçi tapmaq, lazımi şəxsləri görüb xahiş etmək, sözləşmək. Adam kimi – əxlaq və tərbiyə üzrə, adamcasına, insancasına. [Həsən:] Mən Həzrətquluya adam kimi söz deyirəm, deyir, cığcığa əsginas vermişəm. Ə.Haqverdiyev. Adam olmaq – 1) ağıllı və tərbiyəli olmaq, düzəlmək, ağıllanmaq. Dadaşovun üzündən nur yağırdı, elə bil bircə anın içində dəyişib tamam başqa adam olmuşdu. İ.Məlikzadə; 2) bir peşə, iş sahibi olmaq, ortaya çıxmaq. [Əli bəy:] A kişi, heç kəsin sözünə qulaq asma. İstəyirsənsə oğlun adam olsun, şkolaya qoy. S.S.Axundov. [Həbib bəy Ərəblinskiyə:] Yaxşı oxu, adam ol, bizim də üzümüz ağ olsun, ananın da. S.Rəhman. Adam saymaq – birisi ilə hesablaşmaq, hörmət etmək. Adam yerinə qoymamaq, adam yerində tutmamaq – saymamaq, hesablaşmamaq, hörmət etməmək. Aralıq adamı – 1) vasitəçi, aradüzəldən; 2) xəbərçi, xəbər aparıb-gətirən.
Azarbayjan Türkchisining Sinonimler Lughiti (Çakıroğlu, 2013)
adam
insan, bəşər
{insan, beşer}
Pamukkale Azarbayjan Türkchisi - Türkiye Türkchisi (A.D.T.ningki)
adam
adam, insan, kişi, nüfus, zat
In'gilische—Türkche Lughet (FreeDict, 2017)
adam /adˈɑːdʒɪˌəʊ/
1. Adem
2. bir erkek adı. Adam' apple (bak.) apple. not to know one from Adam tanıyamamak the old Adam insanların günah işlemeye olan tabii eğilimi.
In'gilische—Türkche Lughet (Anonim)
Adam
Adem
Özbekche—In'gilische Lughet (Dirks, 2005)
adam
obs. (Arabic) lack, dearth. ~ qil-/ayla- to do away with, to eliminate.
Qirghizche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Yudahin)
adam
I, a. insan ; adam balası: insan dünyası (beşeriyet) ; insan; adam kıl- : adam etmek; mınday kılsañ adam bolboysuñ: böyle yaparsan adam olmazsın.
II, taaccüp haykırması (adet olduğu üzere kadınlar tarafından kullanılır) ; adam, bizçe süylöp olturbaysıñbı! : vay, sen bizim gibi konuşuyorsun ya!
Türkmenche Izahliq Lughet (Kyýasowa, 2016)
adam
[a:dam], at. 1. Pikirlenmäge we geplemäge, şonuň ýaly-da oýlap tapmaga, gural döretmäge hem-de durmuşda ondan peýdalanmaga ukyby bolan ynsan. 2. Jemgyýetiň agzasy, şahsyýet, adamlaryň biri, kişi. Älem içre adam gezmez, at gezer (Nakyl). Dag daga duşmaz, adam adama duşar (Nakyl). Adam bar, müň tümen iýdirseň azdyr, Bardyr adam, iýen nanyna degmez (Magtymguly). 3. Ýan-ýoldaş, ýassykdaş, är (düýp söze birinji, ikinji we üçünji şahsy görkezýän goşulma goşulyp ulanylýar, şeýle-de birinji hem-de ikinji şahsy görkezýän -ym, -yň, -iň, -im goşulmalaryndaky dar çekimli uzyn aýdylýar).
‣Adam başy daşdan gaty adamzat hemme kynçylyga çydamly. Adam başy daşdan gaty diýleni. Biziň görmedigimiz gördedir (“Edebiýat we sungat”). Adam bolmak 1) kemala gelmek, ulalmak, ýetişmek, öz başyňy çarar ýaly bolmak. Ýeri, goýsana, namartaý, ogluň elmydam şu bolşuna bolup gidesi ýok-la, gelin alyp berenimizden soň, eklenç başyna düşenini biler, adam bolar (A. Durdyýew). 2) adamkärçilik mertebesini saklamak, düzelmek. Ol-a asyl adam bolaýypdyr. 3) näsaglykdan, heläkçilikden sagalmak, gutulmak, ölmän galmak. Biz, ony adam bolar öýtmändik (B. Pürliýew). Adam etmek ekläp-saklap kemala getirmek, ýetişdirmek, ile goşmak, terbiýelemek. Adam etjek bolsaňyz, terbiýe bermek gerek. Adam sanyna goşulmak (girmek) terbiýeli adama öwrülmek. Menem adam sanyna goşuldym (T. Taganow). Adam saýmazlyk äsgermezlik, adam hasap etmezlik. Ýelliniň ony adam saýman aýdan sözi Wüşi keliň gaharynyň öňündäki böwedini böwüsdi (A. Gowşudow). Adam taňryly adamy ala tutýan, gorkmasa sylamaýan; çekinýän, gorkýan adamsyny görende boýun egýän, çekinmeýän adamsyny görende hereketini üýtgetýän. Beýle adam taňryly bolmazlar (“Edebiýat we sungat”). Adam ýaly adama mahsus bolan belent adamkärçilikli häsiýetleri özünde jemleýän, edepli (adam hakynda). Sen bir adam ýaly gürlesene!
Qarachay-Malqarche – Türkiye Türkchisi Lughiti (Nevruz, 1991)
adam
adam, insan. işekli ~: şüpheli adam, bir kavum ~: bir kısım insan, bir-bir ~la: bazı insanlar, ~ bolmak: insan olmak, kucur ~: acayip adam, ~ başına: adam başına, ~ söz: insan sözü, ~ hak: kişi hakkı, insan hakkı, ~ kıyın: insan emeği, ~ladan ayrılmak: insanlardan ayrılmak, ~ karamazlık: insan yüzüne bakılmayacak derecede, ~ katında ösmegen: insan yanında büyümeyen, ~ ortası: insan ortası, ~ ulu: insan oğlu, Teyri ~ı: (vallani, billahi der gibi bir yemin şekli), bir ~ keledi: bir adam geliyor, demeñili ~: sağlam adam, güvenilir adam, ~ canından ülüş eterça: insan canını verircesine, ~nı adamlığı kıyınlık cetgen kün belgili bolur: insanın insanlığı felaket gününde belli olur (a.s.), ~nı adamlığı nögerinden tanılır: insanın insanlığı arkadaşından anlaşılır (a.s.), ~ adargı bolsa da amallıdı: cirmi ufak da olsa çare bulan adam, ~lanı akılları bir bolsa, bazar bolmaz edi: adamların akılları aynı olsa, pazar kurulmazdı (a.s.), ~nı amanı ~nı beti bile oynar: adamın kötüsü insanın onuruyla oynar (a.s.), ~nı bağasın ~ bilir: insanın kıymetini insan bilir (a.s.), ~ı bolğan mal eter, çibini bolğan bal eter: adamı olan mal üretir, arısı olan bal üretir (a.s.), ~ bolluk sıfatından belli: adam olacak yüzünden belli (d), ~nı canı topurak, terekni canı capırak: adamın canı toprak, agacın canı yaprak (d), ~ körürün körmey körüne kirmez: insan göreceğini görmeden mezara girmez (d), ~ karğasa bir palah, el karğasa min palah: tek insan beddua ederse bir felaket, halk beddua ederse bin felaket (d), ~ tabmasan börk ağaç bıla keñeş: adam bulamazsan şapka kalıbıyla danış (müzakere et) (a.s.), ~ turğan cerine, it toyğan cerine: insan doğduğu yere, it doyduğu yere (d).
Axir izdelgen sözler: