çile
Türkiye Türkçesi – Arı Duru Türkçe Sözlüğü (Kuleli, 2013)
çile
[Köken: Farsça] (dert) Kaygı, Bun, Göyünç, Göyüt
[Köken: Farsça] (yün) Kelep
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
çile
I и. дини. 1) кырык көнлек җәза; 2) күч. михнәт, зәхмәт, озакка сузылган кыенчылык
çileII и. 1) бәйләм, йомгак; 2) җәя бавы, кереш
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
çile
Türkiye Türkçesi: çile
Azerbaycan Türkçesi: därd ģäm bäla
Başkurt Türkçesi: kayğı-ⱨäsrät morŋ-zar
Kazak Türkçesi: kayğı-kasıret muŋ-zar
Kırgız Türkçesi: kayğı muŋ küyüt
Özbek Türkçesi: äzàb äzàb-ukubät
Tatar Türkçesi: bäla-kaza kayğı-ⱨäsrät
Türkmen Türkçesi: gayğı hasrat
Uygur Türkçesi: azap azap-okubät
Rusça: góre muki
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
çile
Türkiye Türkçesi: çile
Azerbaycan Türkçesi: käläf
Başkurt Türkçesi: kiläp yip bäylämi
Kazak Türkçesi: kelep şuvmak baylam(jip)
Kırgız Türkçesi: kelep
Özbek Türkçesi: kälävä
Tatar Türkçesi: kiläp cip bäylämi
Türkmen Türkçesi: kelep
Uygur Türkçesi: keläp
Rusça: motók
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
çile
[çi:le], at. 1. Çaganyň eneden bolan gününden başlap, kyrk güne çenli dowam edýän döwür. Çile döwründe ýaş çaganyň üstüne et, ýumurtga ýaly zatlar getirilmezek bolýar. 2. Çile döwri bilen bagly, şol dessur bilen baglanyşykly näsaglyk.
‣ Çile agajy çile düşüp çagasy bolmaýan aýallary ýa-da çile düşen çagany aşagyndan geçirmek üçin öwlüýälerde dikilýän agaç. Çileden çykarmak dogan çagany ýedi, kyrk gün geçenden soň, goňşy-golamlaryň gapysyna birin-birin aýlamak. Ýaňy bolan çaga ýedi günden soň ýedi çileden çykarylýar. Soňra kyrk çileden hem çykarylýar (“Türkmenistan”). Çile düşmek. 1) Çileden çykarylmadyk çaganyň hem-de ejesiniň bolýan öýüne çileden çykmadyk çagaly aýal, eli etli, unly we ş.m. zatly adam gelmegi zerarly enede ýa çagada kesel döremek. Onsoň Ogsoltan eje gelniniň kyn görýänine - beýlekisine bakman,І"Çile düşüpdir"Іdiýip, ony gölegçileriň öňünden geçirdi (R. Allanazarow). 2) göç.m. Edýän işiň şowuna bolmazlyk, başa barmazlyk, oňuna bolmazlyk. Sen sorama, meniň ol işime çile düşdi. Çilesi açylyşmak işiň rowaçlanyp başlamak, eden işiň oňuna bolup ugramak. Indi çiläm açylyşdy, Näme bolsa bolsun – diýdi (K. Gurbannepesow).
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
çile
õğrekteki atın yaş gübresl,III, 233