tük
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
tük
is.
1. İnsan və heyvan dərisinin üstündə çıxan sapvari buynuz törəməsi. Ağ tük. – Qurd tükünü dəyişər, xasiyyətini dəyişməz. (Ata. sözü). [Qarovulçunun] üzündəki seyrək tüklər biz-biz durmuşdu. M.Hüseyn. // Saç. Qulunun başının tükləri, qaşları və kirpikləri xına rəngində idi. M.İbrahimov.
2. Heyvanların müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edilən yunu, qılı. Keçi tükündən toxunmuş örkən. – Ələklər ipək sapdan, tükdən, bürünc və ya polad məftildən hazırlanır. R.Əliyev. • Tük güllə – tir tüfəngindən atılan, arxa tərəfində tük olan güllə. Avtomata dönmüş cavab, tirdə atılan tük güllə kimi yenə qanadlanıb düz hədəfin ortasına yapışdı. B.Bayramov.
3. Quşların bədənini örtən belə yumşaq və incə tellər. ..[Martı quşları] öz tüklərini tumarlayırdılar. H.Seyidbəyli. // Kəsilmiş quşların, balış və s. üçün işlədilən çıxarılmış pəri; pərqu. Balış üçün tük almaq. Qu tükü. // İçində pər olan, içinə pərqu doldurulmuş. Tük balış.
4. Bəzi meyvələrin və ya yarpaqların üzərində, yaxud da altında olan xırda tükcüklər; xov. Gicitkənin tükləri.
5. Hər hansı bir mexanizmdə, cihazda və s.-də incə sap, yay, məftil və s. Saat mexanizminin tükü. Elektrik lampasının tükü. ‣ Tük qədər – zərrə qədər, heç, qətiyyən. Tük qədər qorxmamaq. Tük salmaq (tökmək) – bərk qorxmaq, dəhşətə gəlmək, dəhşətlənmək. Tük tökər məndən paşalar; Xotkarlar çəkər haşalar. “Koroğlu”. [Qurd Kərim:] Səlim bəy nə qədər güclü olsa da, Nəbidən tük salır. S.Rüstəm. Tükdən asılı olmaq – qorxulu, ümidsiz vəziyyətdə olmaq, ölüm ayağında olmaq. Tükləri biz-biz durmaq (olmaq) – dəhşət götürmək, bərk qorxmaq. Elə bir hala düşərsən ki, tükün biz-biz olar; Əyninə geyməyə şey tapmasan; astar üz olar! M.Ə.Sabir. İndi də bu hadisə yadıma düşəndə tüklərim biz-biz durur. S.S.Axundov. Tükləri qabarmaq (qalxmaq, ürpərmək) – bax. tükləri biz-biz durmaq (olmaq). Pələngdən elə bir bağırtı qopdu ki, səsindən dam-daş titrədi. Gözlərim qaraldı. Tüklərim ürpərdi. A.Şaiq. [Nənəqız] elə ağı deyir ki, adamın başının tükləri qabarır. S.Rəhimov. Tükü tərpənməmək – halına qətiyyən təsir etməmək. Rəhim bəyin sözlərini dinlədikcə Bayramın tükü də tərpənmirdi. M.Hüseyn. Tükü tükdən seçmək – ən incə mətləbi başa düşmək, tez başa düşmək. Vəzirlər həmişə gərək tükü tükdən, sözü sözdən seçsinlər. (Nağıl). [Qubernator:] Diplomat tükü tükdən seçər. C.Cabbarlı. Tükü yatımına sığallamaq məc. – bir işi yaxşılıqla, mübahisəsiz yola vermək. [Rəhimli:] ..Mən həmişə tükü yatımına sığallayıram, inciyən adam deyiləm. İ.Hüseynov. Tükünü (tüklərini) didmək – divan tutmaq, cəza vermək, cəzalandırmaq. [Oddamdı:] Vay, [ərəblər] mənim cücə kimi tüklərimi didəcəklər. C.Cabbarlı.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
tük
saç, tel, qıl
{saç, tel, kıl}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
tük
kil, tüy
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
tük
1. tüy (tendeki). ince tüy; doñuzdan tügü: domuzun kılı: bet tügün çağırıp (insan hakkında): tüyleri örpererek, hırslanara; tük bütkön (yahut kütkön) sayın kaltırayt ats.: tüy büyüdükçe titriyor (zenginliği arttıkça, hasisliği de artıyor); 2. (menfi cümlede) asla… hiçbir veçhile, hiçbir zaman; tük cok; asla yok, katiyen yok; tükkö turbayt: hiçbir kıymeti yok; tükkö da tüşünböyt: hiçbir şey anlamıyor; tük neme; hiçbir şey: katiyen hiçbir şey; tüktö: hiçbir vakit; açta cegen kuykanı tüktö unutpa ats.: açken yediğin deriyi (bk. kuyka) tokken unutma, tokken yediğin deriyi ise, hiçbir zaman unutma!
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
tük
Tüy. Tük basqan – Tüy basmış, tüylü. Tük tashlimaq – Tüy bırakmak; eski tüyü atmak.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
tük
tüy, yün, kıl, ot, yosun. Ak ~: beyaz tüy, caşnı sakalına ~ urğandı: gençin sakalına tüş çıkmış, gencin sakalı terlemiş, başımda ~ kalmağandı: başımda tüy kalmadı, ~ü ketger körpe: tüyü tıraşlanmış kuzu derisi, buzov ~: bıza tüyü, kozu ~: kuzu yünü, güz yünü, ölür ~ü çıkğan (d): ölüm tüyü çıkmış, kanat ~: kanat tüyü, tavuk ~: tavuk tüyü, ~ arıtmak: tüy atmak, kuş ~ünley çaçıldı: kuş tüyü gibi saçıldı, ~nü ~ge calğamak (d): tüyü tüye ulamak, gugurukgu ~lerin turğuzğandı: horoz tüylerini kabartmış, betinde çırt ~ü cokdu: yüzünde hiç kılı yok, ~ kökürek: göğsü kıllı, ayta ayta tilime ~ bitdi (d): söyleye söyleye dilime tüy bitti, töppe ~lerim örge turdula: tepe tüylerim ayağa kalktılar, ~ ~ bolmak: tüy tüy olmak, paramparça olmak, anı ~ çaklı körmeyme: onu tüy kadar bile görmüyorum, seni üçün canımı ~ge sanamazma: senin için canımı tüy yerine bile koymam, ağaçnı ~: ağacın yosunu, taşnı ~ü : taşın yosunu, bıyıl cerge ~ bitmedi: bu sene yere ot bitmedi, bu yıl hiç ot çıkmadı, biçenlikni ~ü kalaydı: çayırın çimeni nasıl, çayırın çimen durumu nasıl, ~ da çığıvçu cerine çığadı (as): tüy de alışık olduğu yere çıkar.