iz&
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
iz
и. төрле мәгъ. эз ◊ izini kaybettirmek эзен югалту
Arı Duru Türkçe – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kuleli)
iz
1. Delalet
2. Emare
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
iz
Türkiye Türkçesi: iz
Azerbaycan Türkçesi: iz
Başkurt Türkçesi: iⱬ
Kazak Türkçesi: iz
Kırgız Türkçesi: iz
Özbek Türkçesi: iz
Tatar Türkçesi: iz
Türkmen Türkçesi: īz
Uygur Türkçesi: iz
Rusça: sled
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
iz
is.
1. İnsan və ya heyvan ayağından səth üzərində qalan nişanə; ləpir. Canavar izi. Qarın üstündə dovşan izi var. – Talada quzu gördüm; Bir maral izi gördüm; Endim bulaq üstünə; Sevdiyim qızı gördüm. (Bayatı). Dəvə ləpirindən, ayaq izindən; Yolların sinəsi oyuq-oyuqdur. R.Rza. Un ələnmiş kimi ağımtıl, sarı şoran torpağın üzərində təzəcə ceyran izləri aydın görünürdü. M.Rzaquluzadə. // Bir şeyin hərəkətindən sonra səth üzərində qalan çuxurluq, xətt, şırım, əlamət və s. Maşın izi. – Abşeron yarımcəzirəsinin dərya kənarında olan daşları üstə araba çərxlərinin izi görünməkdədir. H.Zərdabi.
2. Hər hansı bir şeydən qalan və onun keçmiş varlığına şəhadət edən nişanə, əsər, qalıq, əsər-əlamət. O gözdə incə bir sirr var, bilinməz; O necə baxışdır, izi silinməz. A.Şaiq. ..Qocalığın mənfur izlərini təşkil edən qırışıqları ən əla kirşanlar və boyalar örtə bilməsə də, şamların işığı lazımınca örtə bilər. M.S.Ordubadi. Daşlarda, qayalarda izi qaldı; Uzaqlaşan hər əsrin. O.Sarıvəlli. // Ümumiyyətlə, bir hadisənin, keyfiyyətin və s.-nin olmasına şəhadət edən hal, əlamət, nişanə, qalıq. Cinayətin izləri. Müharibənin izləri. – Hüseynəli əminin söhbətləri mənə böyük bir xəyanətin izlərini nişan verirdi. M.S.Ordubadi. Xəlilin üzündəki təbəssüm izləri silinib getdi. M.Hüseyn. Analar mübariz sıraya dursun; Dünyadan qan izi kəsilsin deyə. N.Rəfibəyli.
3. Yol. [Hafizə xanım Qurbana:] Yolundan, izindən azma! Ə.Haqverdiyev. [İblis:] Hakim o sənin hissinə, idrakinə .. əfsus! Ayrılsan izindən olur əğyar ilə mənus. H.Cavid. ‣ İz açmaq, iz buraxmaq – 1) yeri qalmaq, özündən sonra əlaməti qalmaq. Amma o, yenə də daş kimi hərəkətsiz qaldı. Birdən üçüncü qamçı alnında qara bir iz buraxdı. M.Hüseyn. Qan [Cavadın] keçə çəkməsindən axaraq qar üzərində iz buraxırdı. Ə.Vəliyev. Alnında izlər açdı əzabları xış kimi; İnlədi çöldə bitən yaralı qamış kimi. B.Vahabzadə; 2) dərin təsir etmək, dərin intiba buraxmaq. [Yaralı zabit:] Hələ sən, ah, sən! Sənin kədərin; Məndə bir iz buraxdı xeyli dərin. H.Cavid. Qızla anası arasında olan bugünkü söhbət Dilbərin xatirində dərin iz buraxdı. Ə.Sadıq. İz azdırmaq – 1) əsas məsələdən, mətləbdən, fikirdən yayındırmaq, uzaqlaşdırmaq. Qorxmazın izahatından sonra Saleh öz-özünə bu cür nəticə çıxartdı: – Əvvəlki suallar, nə təhər deyirlər, iz azdırmaq üçün imiş, əsil mətləb axırıncısıdır? Ə.Vəliyev; 2) bax. iz itirmək. İz itirmək, izi itirmək – bir cinayətin, hadisənin, işin üstü açılmamaq üçün əlamət və nişanələrini yox etmək, ört-basdır eləmək, gizlətmək. Buna görə də əhali öz qorxusundan küçədəki meyitləri toplayıb quyulara tökməklə izi itirmək istəmişlər. M.S.Ordubadi. İz izləmək – izini axtarmaq. Çıxım gədiklərdən, izin izləyim; Ucalardan alçaqları gözləyim. “Koroğlu”. İzə düşmək – yoluna düşmək, yolunu tapmaq. Çıxıbdır düzə ceyran; Düşübdür izə ceyran; Çox tərlan ovlamışam; Görünmür gözə ceyran. (Bayatı). İzi itirilmək – yox edilmək, məhv edilmək, əlli-ayaqlı itirilmək. Camaatın halına ağlayan, onun dərdinə dərman axtaranların nəsli kəsilir, izi itirilirdi. H.Sarabski. İzinə düşmək – bir şeyin olduğu yeri öyrənib bilmək, bir şeyin bu və ya digər yerdə olduğunu təsdiq edən məlumat əldə edərək, onun dalısınca getmək. Müqim bəy izinə düşdüyü işi açmamış, .. heç zaman məsələni örtülü qoyub əl götürmək istəmirdi. S.Rəhimov. [Qurd Kərim:] Zindandan qaçmışam bu dağlara mən; İzimə düşərək tutdular məni. S.Rüstəm. [Ovçunu] [dağlara] aşağıdan qalın aran meşələrində izinə düşdüyü bir maral çəkib gətirmişdi. Ə.Məmmədxanlı. İzini azdırmaq – bax. iz azdırmaq. ..Ola bilsin ki, .. izləyən var. Yəqin izini azdırmaq istəyir. Ə.Məmmədxanlı. İzini itirmək – 1) bax. izi itirmək; 2) qəsdən çaşdırmaq, sapdırmaq, izini azdırmaq. İzini tutmaq – izi ilə getmək, təqib etmək. [Pəridux xanım] atın ləpirinin izini tutub, birbaş gəlib çıxdı çarhovuzun qırağına. (Nağıl). Uşaqlar izi tutub getməyə başladılar. İ.Əfəndiyev. Nə izi var, nə tozu – varlığına dəlalət edən heç bir əsər, heç bir əlamət, heç bir nişan yoxdur.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
iz
I. xətt, şırım
{sınır, yol}
II. nişanə, əsər, qalıq, əlamət
{nişane, eser, kalıntı, belirti}
III. yol
{yol}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
iz
iz
Özbekçe—İngilizce Sözlük (Dirks, 2005)
iz
print, mark, trace, track, trail, path; rail(s). ~ quv- to track down, to trace. ~ga sol-/~ga tush- to follow, to fall into a track; to fall into place. ~iga tush- s. ~ga tush-; to pursue. ~iga qayt- to backtrack; to revert to old ways. ~idan bor- to follow (along). ~(i)dan chiq- to become derailed, to veer off course. ~dan chiqar to derail, to upset. ~i bitto disappear, to leave no trace.iza coll.s.~ suv standing water.
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
iz
iz, eser; iz caşırıp cüröt: izini kaybettiriyor; sırrını gizliyor; izine tüştü: onu takip ediyor; baskan izim artımda kalsın! : (yalan söyledimse) bastığım izim gerimde kalsın! ; sarı iz bk. çöp; izin suutpay; izini kaybetmeden.
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
iz
İz. Izi yoq – İzi yok. Izigha chüshmek – Takip etmek. Izigha salmaq – Rayına oturtmak. Uning izigha chüshtuq – Onu takip etmeye koyulduk. U izsiz yoqaldi – O belirtisiz kayıplara karıştı. Izimu qalmaptu – İzi bile kalmamış. Izdin chiqmaq – Raydan çıkmak.
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
iz
yerde ve deride uzunlamasına olan çizik, 80 bkz> az, ezik