el
Türkiye Türkçesi – Arı Duru Türkçe Sözlüğü (Kuleli, 2013)
el
[Köken: Anlam kayması] (yurt, ülke) Ülke, yurt
[Köken: Anlam kayması] (yabancı) Yad kişiler, Başkalar
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
el
I и. 1) кул; кулның терсәктән бармак очларына кадәрге өлеше; 2) хайваннарның алгы аягы; 3) сап, кулса; 4) (микъдар билгеләмәсе буларак) уч; bir el бер уч; 5) нәүбәт, чират; 6) кул белән эшләнә торган әйберләрнең бер керешүдә эшләнгән кадәресе ◊ el açmak теләнү; el altında кул астында (якын гына); el çırpmak кул чабу, алкышлау; el işi кул эше; el kaldırmak кул күтәрү, сукмакчы булу; el vermek кул бирү, ярдәм кулы сузу; el uzatmak кул озайту; elden gelmemek кулдан килмәү; ele geçmek кулга керү, кулга төшү
elII и. 1) ил, өлкә; 2) халык
Arı Duru Türkçe – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kuleli)
el
1. Diyar, Halk
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
el
Türkiye Türkçesi: el
Azerbaycan Türkçesi: äl
Başkurt Türkçesi: kul kul suğı
Kazak Türkçesi: kol
Kırgız Türkçesi: kol
Özbek Türkçesi: ḳol
Tatar Türkçesi: kul kul çuğı
Türkmen Türkçesi: el
Uygur Türkçesi: äl kol
Rusça: ruka (kist')
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
el
Türkiye Türkçesi: el
Azerbaycan Türkçesi: el ölkä
Başkurt Türkçesi: il yir ölkä
Kazak Türkçesi: el ölke meken
Kırgız Türkçesi: ölkö
Özbek Türkçesi: ölkä diyàr
Tatar Türkçesi: il cir ölkä
Türkmen Türkçesi: ḯl
Uygur Türkçesi: äl diyar ölkä
Rusça: zeml'a storona kray
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
el
I. is.
1. Camaat, xalq, adamlar. El üçün ağlayan gözsüz qalar. (Ata. sözü). Bahar fəsli el şad olur sərasər; Hərgiz məndən özgə yoxdur mükəddər. Q.Zakir. Fələyin cəbrindən, el tənəsindən; Dərdim artıb bir ümmana dönübdür. Aşıq Ələsgər. Bildir bu zaman idi. El məscidə yığılmışdı. Mir Cəlal. • El anası, el atası – elin başçısı, hamının qayğısını çəkən, dərdinə şərik olan, işinə yarayan, xeyir-şərində iştirak edən adam. [Mirzə Heydər:] A başına dönüm, axır mənim təqsirim nədir? Mən deyəndə bir el anasıyam, sən çağırırsan, sənin işini görürəm, bu çağırır, gəlib onun işini görürəm. Ə.Haqverdiyev. Həsən hamının dadına çatır, hamının xeyrini-şərini görür. Həsən el atasıdır. S.Rəhman. El ədəbiyyatı – şifahi xalq ədəbiyyatı, folklor. Bu sarsıntılıq, bu qatışıqlıq el ədəbiyyatında gözəl parçalar yaratmış olsa da, yazı ədəbiyyatında bir qədər boşluq vücuda gətirmişdi. C.Cabbarlı. Yazılı klassik ədəbiyyatla bərabər, Azərbaycan dilində zəngin el ədəbiyyatı yaranır. M.İbrahimov. El oğlu, el qızı – bir eldən olan, həmvətən, həmyerli (bəzən müraciət məqamında işlənir). El oğlum, yadımdadır o dəmlər indikitək; Bağdakı uşaqlara, bir söz, ürəkdin, ürək. S.Rüstəm. Gözümün önündə canlanır hər an; Yolların yorğunu o qəmgin qarı; Bir də el oğlumun qərib məzarı. M.Rahim. [Sevinc:] Sən səhv edirsən, Mahmud! Mən bu gün sənin üçün bir el qızı yox, bir məktəb yoldaşıyam. Z.Xəlil. El yardım komitəsi – 1917-ci il inqilabının ilk illərində ayrı-ayrı kəndlərdə, qəzalarda yoxsul kəndlilərə kömək etmək məqsədi ilə təşkil edilən komitə. Bir tərəfdən, özünün yorulmaq bilmədən çalışması, digər tərəfdən, el yardım komitəsinin və başqa kənd təşkilatlarının maddi və mənəvi yardımı ilə Bəxtiyar özünə kəndin kənarında bir evcik düzəltmişdi. S.Hüseyn. El yolu – işlək, böyük yol, gediş-gəliş çox olan yol. El yolunun altında maşın dayandı. Ə.Vəliyev.
2. Ölkə, məmləkət, vilayət. Sağ gedəsən ulusuna, elinə; Misri qılınc bağladaram belinə. “Koroğlu”. Molla Vəli Vidadi və Molla Pənah Vaqif hər ikisi bir əsrin və bir elin adamlarıdır. F.Köçərli. [Səlim:] Gəzdim, dolaşdım, uğradım hər elə; Mən böylə bir qadın görmədim hələ. H.Cavid. • Eldən-elə – bir eldən o biri elə, elbəel. Eldən-elə gəzmək. – [Qərib:] Bir söz ilə eldən-elə atıldım; Bu qərib ellərdə yaxdı nar məni. “Aşıq Qərib”.
3. Tayfa, qəbilə. Mən də ata və ana tərəfindən Müqəddəm elindənəm. M.F.Axundzadə. Deyirlər ki, qədim zamanlarda bu torpaqda bir el yaşarmış. M.İbrahimov. ‣ Elin dilinə salmaq (düşmək) – dillərə salmaq.
II. “L” hərfinin adı.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
el
I. camaat, xalq
{cemaat, halk}
II. ölkə, məmləkət, vilayət, vətən, diyar, yurd
{ülke, memleket, vilayet, vatan, diyar, yurt}
III. tayfa, qəbilə
{tayfa, kabile}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
el
memleket
İngilizce—Türkçe Sözlük (FreeDict, 2017)
el /ˈɜːlap/
1. (bak.) elevated railway
Özbekçe—İngilizce Sözlük (Dirks, 2005)
el
people; tribe, nation; country. ~ qatori like everyone else. ~ yotar payt bedtime. ~dan burun before all, before anyone else. ~ bo'l- to be close, to be together. ~ qil- to befriend, to make a close companion of.
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
el
1. kabile ittihadı; soy; kabile; halk, millet; el kayda köçöt: hanım böceği: Coccinellidae; elicer: vatan; öz ülke; öz halk; el komissarı: halk komiseri (Vekil); el komissariyatı: Halk komiserliği (Vekâlet); el biyleri es.: mahkemelerde jüri heyeti; 2. soydaş (aynı kabile ittihadına, dahil olan); 3. sivil: ahali (örnekler bk. coola ve elde); 4. memleket; devlet; çet el: yabancı millet; yabancı ülke; sınır dışı; çet elderde: yabancı memleketlerde; sınır dışında.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
el
I, at.1.Adamyň goşaryndan barmaklarynyň ujuna çenli aralyk. El eli ýuwar, iki el birigip – ýüzi (Nakyl). 2.Adamyň iki egninden aşak sallanyp duran beden agzasy, gol. 3.hal. Biriniň garamagynda, tabynlygynda. Ol Aman aganyň elinde işleýärmi?
‣ El alyşdyrmak ýaraşdyrmak, barlyşdyrmak. El bermek 1) kömek, goldaw bermek, arkalaşmak. Agyr günde diňe hakyky dost el bermegi başarýar. 2) bir zada razy bolmaklyk hereketini etmek, elleşmek. El bermezlik baş bermezlik, guýruk tutdurmazlyk, eýgertmezlik. Owal adamdan gaçma, gaçsaň asla el berme (Mollanepes). El bulamak 1) eliňi hereketlendirip, bir zat etmekligi duýdurmak, çagyrmak. Ýuka ýüpek köýnekli gyzyň el bulaýany göründi (B.Kerbabaýew). 2) bir işe gatyşmak, goşulmak. Men bu işe el bulamak islemeýärin. El çarpmak razyçylygyň, makullamagyň alamaty hökmünde eliň aýasyny biri-birine urup ses çykartmak. Ol her gezek perde düşende, öz aýaly bilen birlikde guwançly el çarpdy (N. Saryhanow). Elde däl her kimiň özüne bagly däl. Birine kömek etmeli bolsa, saňa kömek etmeli, ýöne seniň işiňi bitirmek elimde däl. El degirmek ser. El urmak 2. Hany şoňa eliňi degreniňi bir göreýin!El degirmeni ýaly elmydama taýyn, ýeňil gopýan, ýetişikli. Ol el degirmeni diýilýän maşgalady. El degmek ser. El garmak 1. "Holha gyzyna el degen Bekmyrat baý" diýip, ýeňsämden görkezerler (H. Derýaýew). El degmezlik boş wagt bolmazlyk, işiň köp bolmaklyk. Meniň keýpimem ýok, elimem degjek däl (B. Seýtäkow). Elden alyp, etege salmak gowuluk taýdan dile düşmek; gowy görmek, söýmek. Uly il meni elden alyp, etege saldy (H. Derýaýew). Elden bermezlik sypaýçylygy saklamak. Ol sypaýçylygy elden bermedi (B.Seýtäkow). Elden çykmak1) arany açmak, daşlaşmak, ýok bolmak. 2) bir zady etmek, çykarmak, ýasamak, bejermek. Biziň elimizden çykan zadyň ýaramazy bolmaz. Elden geçirmek ýeke- ýekeden barlap görmek, saýlamak. Baganany bir baş elden geçirip, onuň ýokary hilden kabul edilmegini gazandylar. Elden gelmek bir zady başarmak, oňaryp bilmek. Gamgyny göreňde, güler ýüz bergil, Elden gelse, oňa tagam-duz bergil (Magtymguly). Elden gidermek goldan çykarmak, mümkinçiligi elden bermek, bir zady wagtynda peýdalanyp bilmezlik. Elden gutulmak boşamak, sypmak, çykmak, dynmak, halas bolmak. Elden ele geçmek 1) biriniň eýeçiliginden ikinji biriniň eýeçiligine, ygtyýaryna, garamagyna geçip, çalşyp durmak. Atamyz pahyr: "Gazaply söweş bolýardy, şäher elden-ele geçýärdi" diýip gürrüň berdi. 2) bir adamdan ikinji bir adama geçmek, ýaýramak, elden düşmezlik. Ol elden-ele geçip, daş ýüzüniň nagyşlary ýitip giden kitaby eline aldy (A. Gowşudow). Elde saklamak birini ýa-da bir zady öz ygtyýaryňda saklamak, öz erkiňe boýun egdirmek. Ony elde saklamak gerek. Elde zat ýok adama bagly däl, eliňde däl. Nähili ýagdaýa uçrasaň- da, hudaýa şükür etmeli, elde zat ýokdur. Ele almak 1) bir hünäri, käri, tilsimi2)öwrenmek, bilmek, Her kim bir hünäri ele almaly. 2) öz erkiňe boýun egdirmek, öz diýeniňi etdirmek. Ele alyp, etege salar ýaly etmezlik birini çökder ýamanlamak. Ele bakmak (seretmek) bir işi bitirtmek haýyş edilende, şol ýumşy bitirmek üçin pul tamasyny etmek, pul, zat bermegini islemek. Birnäçesine işiň düşse, näme etjek, olar ýalylar hemişe eliňe bakýar-da!? Ele düşmek 1) ýesir alynmak. 2) tutulmak, üsti açylmak, syry bilinmek. Sen, keýgim, indi bary bir ele düşdüň (B. Kerbabaýew). El- ele bermek biri-biriňe kömek bermek, arkalaşmak, agzybirlik bilen hereket etmek. Ele geçirmek ser. Ele salmak 1). Ele ilmek ser. Ele düşmek. Ol ele ilmän, tussaga düşmän ýeserlik bilen sypdy. El egrisi özüňe öz peýdaňy bilmek, özüme bolsun diýmek; diňe öz bähbidiňi aramak. Ele öwretmek özüňe öwrenişdirmek, ekdi etmek. Olar guzyny ele öwredipdirler. Ele seretmek hantama bolmak, tamakin bolmak. Uly iliň hany bolup, öz eliňe seredip oturan pukara iliňi weýran etdirip ýörmegiň näme? Ele salmak 1) öz ygtyýaryňa geçirmek, tapyp almak. Emma Gyraty nähili edip ele salmaly?! (“Görogly”). 2) öz erkiňe boýun egdirmek. 3) tapmak, tutmak. Biz ony haçan-da bolsa ele salarys! (N.Pomma). El galdyrmak 1) doga, töwwir edilýärkä, elleriňi birleşdirip, ýüzüňe sylmak; aýat-töwwir okamak, degsin etmek. 2) ser. El götermek 1, 2, 3, 4, 5. El garmak 1) aýal maşgalany masgaralamak, namysyna degmek, zorlamak. 2) el urmak, ogurluk etmek, eli egrilik etmek. Agasynyň malyna el garyp, bäş-alty goýny iýdi (“Görogly”). El gatmak 1) ser. El garmak 1. Bir wagt onuň maşgalasyndan birine biri el gatan bolara çemeli (B. Kerbabaýew). 2) tanyşlyk açmak, garyndaşlyk açmak. El gaýtarmak gaýtawul bermek. El görkezmek para-peşgeş bermek, berim bermek. El (ýüz) gören ozal bir gezek durmuşa çykan (garşylykly manyly durnukly söz: Telpegi agan). El götermek 1) bir zatdan dänmek, araňy açmak, saklanmak, daşlaşmak; bir zada gaýdyp ýanaşmazlyk, umyt üzmek, el çekmek, ara açmak, terk etmek. Köp çekdim jepany, jebriňi, dilber, El göterdim indi islemen seni (Zelili). Ol bu pikirinden el göterdi. 2) urmak, ýençmek, jeza bermek. Özüňden ula el götermek aýyp zatdyr. 3) birini ýa-da bir zady saklamak, duruzmak, birine bir zady aýtmak üçin goluňy ýokaryk galdyrmak. 4) biriniň buýrugy boýunça eliňi ýokaryk galdyrmak. Eliňi göter. 5) öz razyçylygyňy bildirip ses bermek. El haky biriniň eden işi üçin berilýän muzd. Eli açyk jomart, sahy, gysganmazak. Sen ýedi yklymy aýlanyp çyksaňam, Şabibi ýaly sahy, eli açyk gelin tapmarsyň (T. Taganow). Eli agyr 1) bir işi oňaýsyz, ebeteýsiz ýerine ýetirýän. 2) ýumruk urgusy güýçli bolan, uran wagty gaty agyrdýan. Eli agzyna ýetmek özüni dürsemek, gurplanyp başlamak, eli galňamak, oňňudy gowulanmak. Eli agzyna ýetse, baýtalçasyny satyp, bir alaşa almagyň arzuwynda (B. Kerbabaýew). Elimiz agzymyza ýetse, bir kiçiräk üýşmeleň edäýsek diýýäs. Eli arassa ogurlyk etmeýän, öz hakyna razy. Eli bar biriniň, kesekiniň gatnaşygy, täsiri bar bolmak. Meniň göwnüme, bu ýerde başga biriniň, has tejribeliräk adamyň eli bar (“Edebiýat we sungat”).Eli barmazlyk bir işi etmäge höwessiz bolmak, edip bilmezlik, başarmazlyk.Dogrymy aýtsam, bu işe meniň-ä elim barjak däl! Eli boş gelmek (gitmek) 1) bir ýere sowgatsyz gelmek (gitmek). Men olaryň çakylygyna eli boş gidip biljek däl. 2) iş başarman boş gelmek (gitmek). Eli boş(luk) öz ygtyýarly, öz erkiňde bolmak, näme edeýin diýseň, edip bilmeklik, etjegiňi edip bilmeklik. – Eliň boş, näme gerek bolsa, erk özüňde – diýdi (“Görogly”). 2) işlemän, hiç zat bilen meşgullanman boş, işsiz oturmaklyk. Siz bilen samahyllaşyp durmaga-da eli boşluk gerek. Eli egrelmek ogurlyk bilen meşgullanyp ugramak. Eli egri ogurlyk edýän, ogry. Eli egrilik kişi zadyna göz gyzdyrmaklyk, gözüňi dikmeklik, ogrulyk. Eli galam tutmak hat ýazyp, okap bilmek, sowatly bolmak. Näme, seniň eliň galam tutanokmy? Hat ýazaýsaň bolmadymy! Eli galmazlyk 1) biriniň bedenine şikes ýetirmezlik, dözmezlik. Oňa elim galmady. 2) ters, bolmaz iş etmezlik. Iliň zadyna elim galmaýar. 3) bir işi etmekden saklanmaklyk. Şondan soň elim işe galmady. Eli gelşip durmak iş etmäge ukyply bolmak. Ol haýsy işiň gyrasyndan barsa, eli gelşip durandyr. Eli gysga (ýuka) ýykma-ýykylma ýaşaýan, zordan gün-güzeranyny dolaýan, garyp. Ýetimiň ýeňi gysgamyka diýsem, eli gysga ekeni (Nakyl). Eli haýyrly söwdalaşýan adamyň halalhor, arassa adamdygyna seredilýär, adatça, şeýle adamlar bilen söwda etseň, özüňe-de haýyrly bolar diýlip düşünilýär. Eli haýyrly adam. Elim ýagşylyga! biriniň bedeniniň bir ýerindäki ýaramaz zat, kesel, ýetmez öz bedeniň şol ýerine eliň uzadylyp görkezilende aýdylýar. Elinden azar getiren eli bilen ýaramaz bir zat eden adama aýallar tarapyndan aýdylýan gargyş sözi. Elinden çekmek kimdir birini halas etmek, beladan gutarmak; kömek etmek, ýaran bolmak. Elinden dür dökülýär ýapyşan, çemeleşen işini başarýan, çeper hünärli, başarnykly. Elinden çekilen ýaly bolmak çalt sagalyp gitmek. Eline-aýagyna bakmazlyk (seretmezlik) öz raýyna goýbermezlik, gününe goýmazlyk. Eline düşmek bir zady edinmek, ele salmak. Ýaňky kitabyň eline düşenine şu ýyl kyrk ýyl bolýar (N. Saryhanow). Eline galmak biriniň elinde ýaşamaly bolmak, erk- ygtyýaryň şonuň eline geçmek. Onuň eline galsaň, siltän ýeri köp bolar. Eline kakmak birine ters, ýaramaz iş etdirmezlik, duýduryş bermek. Ol gaty gidýär, eline kakmak gerek. Elini-aýagyny baglamak päsgel bermek, öz ygtyýaryna goýbermezlik, diýeniňden çykarmazlyk. Elini halallatmak sünnetletmek. Oglumyzyň elini halallatdyk. Elini ölläp daňan ýaly gowşak daňy. Elini urmazlyk elini degirmezlik. Ol hamyra elini uran aýal däldi. Eliň aýasy ýaly tekiz, düz. Gara ýollar edil eliň aýasy ýalydy. Eliň aýasynda saklamak gowy görmek, raýyny ýykmazlyk, göwnüne degmezlik. Şunuň ýaly ärim bolsa, men elimiň aýasynda saklaryn (A.Durdyýew). Eliň barmazlyk bir işi edip bilmezlik, başarmazlyk, dözmezlik, dözmezçilik etmeklik. Dogrymy aýtsam, bu işe meniň-ä elim barjak däl! Eliň bilen edeniňi egniň bilen çekmek öz eden ýaramaz işiňe özüň jogap bermek. Eliň boşamak edýän işiňi gutarmak. Elim boşan dessine, size baryp gaýdaryn. Eliň çykmak 1) eliň bogny ýazmak. Ýykylanda, onuň eli çykypdyr. 2) bir işi etmek endigiňi unutmak, ukybyň kemelmek. Nepis nagyşlardan elim çykypdyr. Eliňde bolmak bir işi etmek özüňe bagly bolmak. Elimde bolsa, seni öýli-işikli etjek. Eliň gelmek (getirmek) humar, kart we ş.m. oýunlarda döwüň ýöremek, utmak. Eliň gijemek 1) bir iş edesiň gelmek, döwtalaplyk etmek. Şu wagt elim gijäp durka, näme ýumşuň bolsa aýdyber (B.Seýtäkow). 2) biri bilen ýumruklaşasyň, urşasyň gelmek. Näme yrsaraýarsyň, eliň gijeýärmi? Eliň giňemek ýeter-ýetmez ýaşaýyşdan çykmak, bol- telki ýaşap başlamak. Eliň-gözüň dert görmesin! “Hiç bir agzaňa şikes ýetmesin, janyň sag bolsun” diýlen manyda alkyş aýtmak.Eliňiz-gözüňiz dert görmesin, adamlar! Eliňde baryny etmek ser. Eliňden gelenini etmek. Eliňden çekilen ýaly bolmak keselden gutulmak, sagalmak. Eliňden gelenini etmek bir zady başardygyňdan edip bilmek, amala aşyrmagy başarmak, oňarmak. Eliňden iş gelmezlik işe ökde bolmazlyk, her bir işi başarmazlyk, her bir işden baş çykarmazlyk. Eliňden iş gelmeýän bolsa, kim günäkär? Eliňi burnuňa sokmak iş başarmazlyk, iş başarman öwrülmek, boş gelmek. Eliňi sowuk suwa urmazlyk janyňy emgemezlik, agyr iş etmezlik; hiç bir iş bilen meşgul bolmazlyk. Siz şol elini sowuk suwa urmaýan ýaltalardan-ow! (B. Kerbabaýew). Eliň işden sowamak bir sebäp bilen işlemek höwesiň gaçmak. Eliňi ýalap galmak ät galmak, boş çykmak. Garaşsaň, eliňi ýalap galarsyň-da. Eliňi ýatan çöpe urmazlyk ser. Eliňi sowuk suwa urmazlyk. Ol birnäçe ýyllap elini ýatan çöpe urmasa-da, hiç zada mätäç bolmajagyny ol adamlar duýmadylar, asyl, ol olaryň ýadyna-da düşmedi (B. Kerbabaýew). Eliň uzadan ýeriňe ýetmek maddy taýdan doly üpjünlikde, bolçulykda ýaşamak, mätäçlik çekmezlik. Elleriňe güller bitsin! Bagşy-sazanda, halyçy, ussa ýaly hünäri bolan adamlaryň eden işlerinde kemini goýman edendiklerini, buýsanmaga haklydygyny bildirýän minnetdarlyk. Eli sowamak edýän işine bolan höwesi gaçmak, islegsiz bolmak, sowuk-sala garamak, bir işi göwünli-göwünsiz etmek, işi höwessiz etmek. Birhili, işden elim sowap barýar. Eli süýjülik tagamly nahar bişirmeklige ukyplylyk, ökdelik. Eli uzynlyk her bir mümkinçiligiň bolmaklygy, gurply, barly bolup, edeýin diýeniňi edip bilmeklik. Eli uzynyň dili uzyn (Nakyl). Eli ýarag tutan urşa ýaran, söweşe gitmäge ýaşy ýeten, ok atmagy, gylyç tutmagy başarýan. Eli ýarag tutan Watan üçin aýaga galdy. Eli ýeňil 1) edeni em bolýan, ukyply, ökde, başarjaň. 2) edýän işini aňsatlyk bilen başarýan, gynamaýan. Goýun soýmaga goňşyny çagyryň, tüweleme, eli ýeňildir. Elsiz-aýaksyz galmak kömekçisiz galmak. Iki elläp ýapyşmak bir işe yhlas bilen girişmek, bir zady höwes bilen etmek. El süýdüni bermek ene deregini tutmak, ekläp saklamak. Enemiň ornunda el süýdün berdiň (“Şasenem – Garyp”). El tutuşmak sagdan barýan çep eli bilen çepindäki ýoldaşynyň, çepden barýan bolsa sag eli bilen sagyndakynyň elini gysymlamak, tutmak. Gyz bilen ýigit ýol bilen el tutuşyp barýardy. El ujundan etmek eden işinde çiglik goýmak, telli-pelli etmek, ýüzleý ýerine ýetirmek. El urmak 1) özüňe degişli bolmadyk zady almak, özüň eýe bolmak, eýelik etmek. 2) birini urmak, ýençmek, kakmak, barmagyňy batyrmak. Hiý- de adama onda-da aýala el urarlarmy?! 3) aýal maşgalany zorlajak bolmak, zorlajak bolup synanyşmak. El üzmek terk etmek, ara açmak, owarram, goýbolsun etmek. Ençe mundan el üzüp, gider özge diýara (Mollanepes). El ýaly uly däl, azajyk, kiçijik. El ýaly çörek. El ýuwmak bar zatdan çykmak, mal-mülkden dynmak, lüt galmak. El ýüzünde goýmak aňsat tapar ýaly ýerde goýmak, taýyn edip goýmak. Kişi eli bilen ot gorsamak janyňy gynaman, özüňe agram salman başga birlerini uruşdyrmak, dawalaşdyrmak. Sag eli iň ýakyn kömekçisi. Ol meniň sag elimdi. Ýeňsäňi el ýaly etmek tiz, eglenmän gitmek, ýok bolup, güm bolup gitmek.
EL II, Türkmen elipbiýiniň”L”harpynyň ady.
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
el
I Vatan, memleket, il, ülke. Chet ellik – Yabancı. El kezmek – Seyahat etmek. El bolmaq – Vatandaş olmak. El edibiyati – Vatan edebiyatı. Anam ellerning nénini yéqiwatidu – Anam (annem) başkalarının ekmeğini pişiriyor.
II El, kol.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
el
(malk)→Eli.
köy, il, memleket; halk, cemaat, el. ~ caşav: köy hayatı, ~ mülk: köyün ortak malı, ortak mülk, ~ koruvçu: köy korucusu, tav ~e: dağ köyleri, ~ bağası: ülke değerinde, kişi ~: yabancı memleket; ~ni avzuna tüşme: halkın ağzına düşme, üyüñ bıla uruşhandan ese ~iñ bıla uruş: evinle kavgalı olmaktansa cemaatinle kavgalı ol, ~ avzu erkek atha tay tabdırır: elin ağzı erkek ata tay doğurtur, ~ tılpıvu tirmen aylandırır: halkın nefesi değirmen döndürür.