boş
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
boş
с. 1) төрле мәгъ. буш; 2) аңсыз ◊ boş atıp dolu tutmak ни булса - шул булыр, дип тотынган эшнең яхшы нәтиҗә бирүе; boş başak dik durur буш башак иелми (буш кеше тәкәббер була); boş bırakmamak буш калдырмау; boş bulunmak 1) алҗу; 2) кирәкмәгәнне сөйләү; boş çıkmak бушка китү, акланмау; boş durmak буш тору эшләмәү; boş durmamak нәрсәдер эшләү, тик тормау; boş kalmak буш калу (мәс., өй); эшсез калу; boşa gitmek бушка китү
Arı Duru Türkçe – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kuleli)
boş
1. Aylak
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
boş
Türkiye Türkçesi: boş
Azerbaycan Türkçesi: boş
Başkurt Türkçesi: buş
Kazak Türkçesi: bos
Kırgız Türkçesi: bos
Özbek Türkçesi: boş
Tatar Türkçesi: buş
Türkmen Türkçesi: boş
Uygur Türkçesi: boş
Rusça: pustóy porójniy
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
boş
sif. və zərf
1. İçində heç nə olmayan. Boş qutu. Boş dükan. Boş çamadan. Boş şüşə. – Boş çuval dik durmaz. (Ata. sözü). • Boş əl ilə məc. – heç bir şey əldə etmədən, heç bir şeyə nail olmadan, əlində heç bir şey olmadığı halda. Boş əl ilə üstümüzə gəldi. // Yüklənməmiş, içində yükü, miniyi olmayan. Boş araba. Boş vaqon. – Boş eşşək yeyin gedər. (Məsəl). // Puç, içində ləpəsi olmayan. Boş qoz. Boş fındıq. // Heç kəs tərəfindən tutulmamış, azad, sahibsiz. Boş yer. Boş vəzifə. – Otaq dolu idi, boş kürsü yox idi. M.S.Ordubadi. // Doldurulmamış, gülləsiz. Boş patron. Boş tüfəng.
2. Həlli çətin olmayan, çox sadə, asan. Boş iş. Boş məsələ. Boş bir şey.
3. məc. dan. Ərsiz, ərindən ayrılmış, əri ilə əlaqəsini kəsmiş. [Fazil:] Bir kişi ki dəli oldu, onun övrəti ondan boşdu. C.Məmmədquluzadə.
4. Bihudə, əbəs, hədər, əsassız, əsli olmayan. Boş söhbət. Boş ümidlər. Boş zəhmət çəkirsən. – Boş danışıqdan nə çıxar, ay balam. M.Ə.Sabir. • Boş danışmaq (söyləmək) – cəfəng danışmaq, bihudə danışmaq, əbəs danışmaq, əsassız danışmaq, yersiz danışmaq. [Səkinə xanım:] Bibim boş söyləyibdir, kimdir onun sözünə baxan. M.F.Axundzadə. Mən ölüm, Molla Nəsrəddin, hələ onu sonra oxursan, sənin İbrahim bəyin boş danışır. C.Məmmədquluzadə. Boş yerə – 1) əbəs, nahaq. Boş yerə cavab vermədin; 2) səmərəsiz, faydasız, hədər. Vaxtı boş yerə keçirdin. Boşa çıxarmaq – heçə çıxarmaq, puça çıxarmaq, heç eləmək, nəticəsiz qoymaq. Açıq demək lazımdır ki, kazak briqadası İran hökumətinin ümidlərini boşa çıxardı. M.S.Ordubadi. Boşa çıxmaq – boş olmaq, puç olmaq, hədər getmək, heç bir nəticə çıxmamaq. Bütün səylər boşa çıxdı. Ümidlər boşa çıxdı. Boşa getmək – bax boşa çıxmaq. Əli boşa çıxmaq – bax boşa çıxmaq.
5. Asudə, azad, bikar, işsiz, işi olmayan. Boş vaxt. Boş vaxtımda sizə gələrəm. • Boş durmaq (oturmaq) – heç bir işlə məşğul olmamaq, işsiz dayanmaq, işləməmək.
6. Yumşaq, məsamələri bir-birinə zəif yapışmış (bərk müqabili). Boş ağac. Boş torpaq. Boş qənd (tezəriyən qənd). // Sıyıq, duruhal. Boş xəmir. Boş palçıq. // Qəliz olmayan, tünd olmayan, zəif.
7. Ölçüsündən böyük. Ayaqqabı ayağıma boş olur.
8. Zəif bağlanmış, tarım olmayan, kip bağlanmamış, dartılmamış. Atın yəhəri boşdur, onu bərkitmək lazımdır.
9. Qabırğaların alt tərəfində olan. Boş əti.
10. məc. Məzmunsuz, mənasız, faydasız, qeyri-ciddi, yüngül. Boş kitab. Boş əsər. Boş məqalə.
11. məc. İradəsiz, dayanıqsız, yüngül, ciddiyyətsiz. Boş adam. • Boş tutmaq – ciddi baxmamaq, ciddi yanaşmamaq, laqeydlik göstərmək, əhəmiyyət verməmək. boş-boş zərf Mənasız, havayı, əbəs, nəticəsiz. Boş-boş danışmaq. – [Heydər bəy:] Boş-boş xəyal eləmə, bu heç vaxt olmaz! M.F.Axundzadə. [Cavan:] Balam, boş-boş danışmaqdan fayda yoxdur. Ə.Haqverdiyev. // İşsiz-gücsüz, heç bir iş görmədən, veyilveyil. [Mirpaşa:] Mahmud .. başlayıb tənbəlliyə, boş-boş gəzib tütək çalmağa. Z.Xəlil.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
boş
I. bihudə, əbəs, hədər, əsassız, cəfeng
{beyhude, gereksiz, boşuna, asılsız, saçma}
II. səmeresiz, faydasız, məzmunsuz, mə’nasız
{verimsiz, faydasız, içeriksiz, manasız}
III. iradesiz, dayanıqsız, yüngül
{iradesiz, dayanıksız, hafif}
IV. lax, oynaq
{geniş, hareketli}
V. sadə, asan
{sade, kolay}
VI. sıyıq, duru
{yarı duru, duru}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
boş
bol, boş, gevşek, kof, nafile, sudan
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
boş
1. hali, boş, serbest; tutulmamış; konokko aş koy, eki kolun boş koy ats. : konuğun önüne yemek koy, iki e’ini boş bırak; kolum boş : serbestim (meşgul değilim) ; kolum boş emes : vaktim yok , meşgulüm; boşko ketti : beyhude gitti; boş kıyal : boş hayal, olmayacak rüya; 2. zayıf.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
boş
syp., hal. 1. Içine hiç zat salynmadyk, doldurylmadyk. Boş käse. Boş çelek. 2. Içinde hiç kim bolmadyk, adamsyz. Boş otag. 3. Ekin ekilmedik, hiç zat salynmadyk, peýdalanylmadyk. Ine, şu şäheriň duran ýeri ýaňy-ýakynda hem tozap ýatan boş meýdandy. 4. hal. Hiç zat bilen meşgullanman, iş etmän, işsiz. Boş oturmak. 5. Baglanmadyk, daňylmadyk. Düýeleriň aýaklary boşdy, duşaklanmandy. 6. Bolgusyz, ähmiýetsiz, biderek. Boş hyýal. Boş adam. 7. Eýlemi ýetmedik, gaty bolmadyk. Boş hamyr. Boş palçyk.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
boş
boş, olmayan, gereksiz. ~ zamanım cokdu: boş vaktim yok, ~ha küreşme: boşuna uğraşma, başına ~ etiv: serbest bırakma, ~ sandırak etgen: boş hayale kapılan, ~ guruşka: boş serzeniş, ~ kallık: kuruyasıca, tükenesice, boş kalasıca, hucu kallık, ~ kallık: geride atılıp kalasıca, boş kalasıca, ~ böçke bek dığırdar (d): boş fıçı çok ses çıkarır.