Tutmak
Türkiye Türkçesi – Arı Duru Türkçe Sözlüğü (Kuleli, 2013)
tutmak
[Köken: Anlam genişlemesi] (El ile): Tutmak, Avuçlamak, Uşlamak (Yakalamak): Tutmak, Yakalamak, (Taraf): Yaklamak, Kollamak
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
tutmak
ф. 1) төрле мәгъ. тоту; 2) каплау, каплап алу; 3) куәтләү, ярдәм итү; яклау, яклашу; 4) ярашу, килешү; ипле булу; 5) (белән) шөгыльләнү; 6) барып җитү, ирешү; барып тию; 7) (дип) исәпләү; 8) тотыну, керешү; 9) авыруга, чиргә сабыштыру ◊ tut kelin perçeminden тотарсың койрыгын (берәр кыен, мөшкел мәсьәлә каршысында әйтелә торган суз); tuttuğu dal elinde kalmak тотынган талы өзелү, барча өметләреңдә алдану
Arı Duru Türkçe – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kuleli)
tutmak
1. Dokunmak, Ellemek
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
tutmak
Türkiye Türkçesi: tutmak
Azerbaycan Türkçesi: tutmag
Başkurt Türkçesi: totov
Kazak Türkçesi: tutuv ustav
Kırgız Türkçesi: karmō tutū
Özbek Türkçesi: tutmák uşlämák
Tatar Türkçesi: totu
Türkmen Türkçesi: tutmak
Uygur Türkçesi: tutmak
Rusça: derjat'
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
tutmak
Türkiye Türkçesi: tutmak
Azerbaycan Türkçesi: tutmag täräftar olmag müdafiä etmäk
Başkurt Türkçesi: taraftar bulıv yaklav
Kazak Türkçesi: koldav korğau
Kırgız Türkçesi: bir tarapka can tartū
Özbek Türkçesi: tärafdár bolmák kollämák
Tatar Türkçesi: taraftar bulu yaklau
Türkmen Türkçesi: goldamak tarapını tutmak
Uygur Türkçesi: tutmak täräptar bolmak
Rusça: podderjivat' zaşçişçat'
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
tutmak
Türkiye Türkçesi: tutmak
Azerbaycan Türkçesi: yahalamag
Başkurt Türkçesi: yakalav totov iläktiriv
Kazak Türkçesi: tutuv ustav
Kırgız Türkçesi: cakalō
Özbek Türkçesi: tärafdár bolmák
Tatar Türkçesi: yakalau totu iläktirü
Türkmen Türkçesi: tutmak ele salmak
Uygur Türkçesi: tutmak
Rusça: ⱨvatat'
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
tutmak
[tutmok], işl. 1. Birini ýa-da bir zady el bilen saklamak, ýapyşmak. Elinden tutmak. 2. Ele salmak, ele düşürmek. Balyk tutmak. 3. Eýelemek, örtmek, ýaýramak. Onuň bütin kellesini baş tutupdyr. 4. Bir zadyň ugruny başga tarapa öwürmek, gönükdirmek. Öý eýesi çyrany içki öýe tutdy. 5. Birini hakyna, kireýine işletmek. Men çoluk tutup, ertesi guma ugradym. 6. Tussag etmek, azatlykdan mahrum etmek. 7. Bina etmek, gurmak, salmak, dikeltmek. 8. Bir zadyň ýüzüne, öňüne nämedir bir zat germemek, asmak. Penjirä tuty tutmak. 9. Çenemek, gönülemek, gezemek. Sapançasynyň nilini çekgesine tutdy. 10. Dolmak, eýelemek, ýaýramak. Şowhunly sesler giň meýdany tutdy. 11. Orun almak, bir ýerde ornaşmak, ýerleşmek, ýaşamak. Akylly är mesgen tutmaz, hulky söýülmegen ýerde (Magtymguly). Ol bu işinde düýp tutdy. 12. Biri-biri bilen birleşmek, sepleşmek, ýelmeşmek. Ýelim tutmak. 13. k.d. Hasap etmek, hasaplamak, saýmak. Tut owwal dostuňy süýt, iste – gaýmak (Sopy Allaýar). 14. Goýalmak, uýamak; gatamak, doňmak (suwuk zat hakynda). Gatyk tutupdyr. Derýa bu ýyl ir tutdy. 15. Kabul etmek, dogry tapmak, ulanmak. 16. Iýen zadyň agyr düşüp, süňňüň gaty gowşamak. Meni nahar tutdumy, nämemi, gözüm ukudan açylanok.
‣ Tutan guşy, bogan sübsesi bolmazlyk belli bir bitiren işi, käri bolmazlyk. Olar ýaly adamyň tutan guşy, bogan sübsesi bolmaz. Adyny (ismini) tutmak biriniň adyny aýtmak, adyny agzamak. Mätaji diýr, okyp ismiň tutaly, Ýogsa äşgär ola bilmez dillere (Mätäji). Indiden beýläk meniň adymy tutma! Gul tutmak ogul çaga dünýä inmek, ogluň bolmak. – Kaka, gutlap bilersiň, gul tutduk. –Ýaşy uzyn bolsun! Işiň başyny tutmak bir zat üçin taýýarlyk görmek. Ýerini tutmak ornuny eýelemek, edýän işini alyp barmak. Gämide meniň ýerimi tutjak adam bar.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
tutmak
(fiil)tutmak, yakalamak, desteklemek, saklamak, bulundurmak. Tut da költür: tut da kaldır, kolundan tut: elinden tut, tutarğa unamaydı: tutmak istemiyor, örge tutarğa küreş: yukarı tutmaya çalış, yukarı kaldırmaya çalış, kartnı koltuğundan tutup keltiredi: ihtiyarı koltğundan tutup getiriyor, avruvu ~: hastalığı tutmak, bergen sözün tutmadı: verdiği sözü tutmadı, enişge ~: aşağı tutmak, aşağı göstermek, aşağılamak, başın enişge ~: başını aşağıya tutmak, kafasını eğmek, çabak ~: balık tutmak, cılkıdan at ~:yılkıdan at yakalamak, ızından çabıp ~: arkasından koşup yakalamak, kaçhınçı tutulğandı: firarî yakalanmış, cuvukluk tutmak: akrabalığı gözetmek, akrabalığı desteklemek, oraza ~: oruç tutmak, kiritde ~: kilit altında bulundurmak, kolda ~: elde bulundurmak, tutmakda ~: hapiste tutmak, esde ~: akılda tutmak, hafızada saklamak, baş ~: başını geçindirmek, baş tuthan adam: kendini geçindiren adam, işlerge adam ~: çalıştırmaya adam tutmak, teñ ~: arkadaş tutmak, arkadaş edinmek, Islam dinni ~: İslam dinine bağlı olmak, savut ~: silah tutmak, it tuthandı: köpek ısırmış, koyan avruvu tuthandı: sarası tutmuş, tutup körmek: tutup denemek, çardakda ~: tavanda saklamak, ırıshı tutmağan: bereket tutmayan, bereketsiz.
(isim) mahpus, tutuklu, mahkûm; ceza evi, mahpushane, tutsak evi. ~ etmek: tevkif etmek, ~ğa salmak: hapse koymak, ceza evine koymak, ~ cer: menfa, sürgün yeri.
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
tutmak
tutmak, yakalamak· I, 37, 45, 63, 68, 81, 93, 125, 133, 195, 230, 325, 333, 336, 341, 372, 376, 399, 421, 428, 452, 504;II, 12, 24, 28. 33, 68, 74, 97, 118, 172, 289, 291, 292, 296; III,11, 12, 15, 39, 71, 118, 133, 134, 156, 359, 412, 429