çöl
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
çöl
и. чүл
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
çöl
Türkiye Türkçesi: çöl
Azerbaycan Türkçesi: çöl
Başkurt Türkçesi: sül salya
Kazak Türkçesi: şöl
Kırgız Türkçesi: çöl
Özbek Türkçesi: çöl
Tatar Türkçesi: saⱨra çül
Türkmen Türkçesi: çöl
Uygur Türkçesi: çöl sáhra biyavan
Rusça: pustın'a
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
çöl
is.
1. Qumluq, susuz düzənlik; səhra, bozqır, biyaban. Ağcaqum çölü. Ərəbistan çölləri. – Nə mən Məcnun kimi çöllərdəyəm, bil; Nə sən Leyli kimi hicran xəstəsi. S.Vurğun. // Meşəsiz düzənlik, sahə. Malqara çöldə otlayır. Çöldə canavarlar ulayır. – Dolandım çöllər, səhralar; Bulaq üstə yarpız gördüm. “Koroğlu”.
2. Tarla. Taxılı çöldən daşımaq. – Çöldə qızğın biçin gedirdi. S.Rəhman.
3. dan. Bayır, dışarı, eşik, həyət. Çölə çıxmaq. Çöldə gizlənmək. – Hamamın içində, içində və çölündə; Yay, yaz, qış, bahar isti, sərin var. Ü.Hacıbəyov. Şüşəbəndli otağın içərisi və çölü ağzınacan dolu idi. S.Rəhimov. Səni düşünürəm, yağır çöldə qar; Döyür pəncərəmi bir dəli ruzgar. Ə.Cəmil. ‣ Çöldə qalmaq – evsiz-eşiksiz qalmaq. Çöldə qoymaq – evindən-eşiyindən qovmaq, məhrum etmək. Çöllərə düşmək – sərgərdan olmaq, ev-eşiyindən, yurdundan ayrı düşmək, yad yerləri dolaşmaq. çöl... Mürəkkəb heyvan və bitki adlarının əvvəlində heyvan və ya bitkinin yabanı, vəhşi olduğunu bildirir; məs.: çölbuğdası, çöleşşəyi, çöllaləsi.
Azerbaycan Türkçesinin Sinonimler Sözlüğü (Çakıroğlu, 2013)
çöl
I. səhra, bozqır, biyaban
{sahra, bozkır, kır}
II. həyət, bayır, eşik
{hayat, dışarı, eşik}
III. düz
{kır}
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
çöl
bozkır, çöl, dışarı, istep, kır
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
çöl
1. çöl, step; ova; 2. karakuş nevilerinden biri; böksönüñ çölü: çöl denilen karakuşun tâli nevilerinden biri.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
çöl
I, at. Gurak howaly, gyrymsy ösümlikli giň meýdan, gumluk meýdan; ynsan az ýaşaýan, suwsuz toprak. Çöl ýerlerde, suwsuzlykda galmyşam, Gyrat meni Çandybile sen ýetir (“Görogly”).
‣ Çölde galmak töwerek-daşyň boşap galmak, ýeke, hossarsyz galmak. Çöle çykmak öýe, ile sygman, baş alyp gitmek, däli-telbe bolmak.
ÇÖL II, syp. Örän az, seýrek duş gelýän, gyt.