kül
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
kül
и. көл
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
kül
Türkiye Türkçesi: kül
Azerbaycan Türkçesi: kül
Başkurt Türkçesi: köl
Kazak Türkçesi: kül
Kırgız Türkçesi: kül
Özbek Türkçesi: kül
Tatar Türkçesi: köl
Türkmen Türkçesi: kül
Uygur Türkçesi: kül
Rusça: zola pepel
Azerbaycan Türkçesinin Açıklamalı Sözlüğü (Orucovun, 2006)
kül
is. Yanmış şeylərdən qalan boz-qara rəngli toz. Külü atmaq. Külü təmizləmək. – Bir soyuq kül o yerdə qaldı nişan: Onu da yel sovurdu sağ və sola. A.Səhhət. Usta Zeynal çubuğu çəkib külünü boşaltdı və durdu ayağa.. C.Məmmədquluzadə. [Dərviş:] Ocağın alovu sönüb tamam olurdu, qıraqlardakı atəşləri kül yavaş-yavaş .. bürüyürdü. A.Divanbəyoğlu. • Kül olmaq – bütünlüklə yanmaq, yanıb qurtarmaq, külə dönmək. Odunlar kül oldu. Cəsarət gərəkdir ilk sevənlərə; Yalandı kül olmaq, yalandı yanmaq! M.Araz. Kül suyu k.t. – bitkiləri dezinfeksiya etmək üçün suda həll olunmuş kül. ‣ Kül başına! (gözünə!) dan. – qarğış, danlaq və təkfir ifadəsi. Kül başına, gözəl fərə, beçə də səni bəyənmir. (Ata. sözü). [Tağı qızı:] Pah, kül başına! Mənim evimdə qoca nə gəzir? M.S.Ordubadi. [Şahsənəm:] Belə kül molla başına! S.S.Axundov. Kül etmək (eləmək) – puç etmək, məhv etmək, axırına çıxmaq. Var-dövləti kül etmək. // məc. Mənada. Məni kül elədi elin dilləri. Aşıq Məmməd. Külə dönmək – 1) yanıb qurtarmaq, kül olmaq. Kömürlər külə döndü. Ağaclar yanıb külə döndü. – Neçin onun bu eyvanı; Yanıb soyuq külə döndü? S.Vurğun. // məc. Yox olmaq, məhv olmaq. Külə dönsün köləlik alışan bu səhərdə. R.Rza; 2) məc. çox əziyyət çəkmək, həddindən artıq əzab çəkmək. Ana yetimləri böyütdükcə külə döndü. – Axı bu torpaqda doğulmuşam mən; Vətən həsrətilə külə dönmüşəm. B.Vahabzadə. Külü göyə sovrulmaq – tamam məhv edilmək, axırına çıxılmaq. Qoy düşmən ah çəksin, külü göyə sovrulub.. Ə.Vəliyev. Külünü göyə sovurmaq – tamamilə məhv etmək, axırına çıxmaq. Gələndə düşmənlə süngü-süngüyə; Bir nərən sovurur külünü göyə. S.Vurğun. Başına kül (olsun)! – bax. baş. Gözə kül üfürmək – bax. göz.
Pamukkale Azerbaycan Türkçesi - Türkiye Türkçesi (ADT versiyonu)
kül
kül
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
kül
ı, koyunlarda bir nevi hastalık.
ıı, f. çiçek; kül kayır: hatmî çiçeği, ebegümeci; kül çaç-: çiçek açmak; küldör carıldı: çiçek açtı.
ııı, kül ( yanan odun v.s. den kalan toz) ; kül çığart-: kül çıkartmak; mec. ev (kadınlarına mahsus) işlerini yaptırmak; ot menen kirip, kül menen çığıp, bay- manaptın kolunda cürdü: bütün gücünü sarfederek, zenginlerde ve manaplarda ırgatlık etti; külün kökkö sapırdı: “ gülünü göğe savurdu” (mahvetti) ; küyböğön ceri kül boldu: “ yanmayan yeri kül oldu” (hiddetinden kendinden geçti).
ıv: kül azık = = külazık; kül hurcun: külazık (bk.) için hurç, heybe.
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
kül-
v, gülmek; mağa külöt: “bana gülüyor ( benimle eğleniyor); boorun tırmap küldü: gülmekten katıldı; katkırıp kül- : kahkaha ile gülmek.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
kül
at. Oduň we ş.m. zatlaryň ýanyp gutarandan soňky galan külke çal galyndysy. Perzent bolmasa düýbüňden, Gam-gussa basar gün-günden, Kim ogulsyz ötse mundan, Ojagynda küller galmaz (Seýdi).
‣Kül bolmak 1) kül-uşak bolmak, döwlüp bölek- bölek bolmak. Ýere gaçyran käsesi kül bolupdyr. 2) güýçli derejede şikes ýetmek, gaty zaýalanmak. Maşyn heläkçiliginde "Toýotasy" kül bolupdyr. 3. Sowlup gutarylmak, bary harçlanmak. Belli bir alan zadymam ýok weli, bäş günüň içinde toplanja pullarymyň bary kül boldy. 4) syzlap gaty agyrmak. Köp işläp ýadapdyryn öýdýän, elim, aýagym kül bolupdyr, agyrysyna çydamajak bolýan. Kül dökmedik ýeri ýok belli bir ýerde, işde ýerlemän, bir ýerde uzak durman, ondan-oňa göçüp-gonup ýören (adam). Küle dönmek. ser. Kül bolmak. Ümmülmez ýogyn agaçlar gara ýanyk bolup, küle dönüpdir (A. Gowşudow). Kül etmek 1) kül-uşak etmek, döwüp bölek-bölek etmek. Elindäki çäýnekleri ýere gaçyryp kül etdi. 2) güýçli derejede şikes ýetirmek, gaty zaýalamak. Maşynyny degrip, kül eden eken. 3. Sowup gutarmak, baryny harçlamak. Pul boldy – kül boldy. Külüni göge sowurmak ýok etmek. Bagtyň küle çökmek durmuşyň ugruna bolman bulaşmak, edeniň ugruna bolman, ters düşmek; işiň gaýtmak. Bagtyň küle çökmesin.
Uygurca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kurban, 2016)
kül
Kül. Düshmenning külini kökke soruduq – Düşmanı darmadağın ettik.
Sahaca—İngilizce Sözlük (Straughn, 2006)
kül
n. ash, ashes
Sahaca—İngilizce Sözlük (Straughn, 2006)
kül-
v. to laugh; külüm n. smile; külüü n. laughter; külüük a. laughable, ridiculous; risible, disposed to laughing
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
kül
kül. ~ alıv: kül alma, kül boşaltma, ~ge kömüv: küle gömme, ~ün kökge suvurmak (d): külünü havaya savurmak, eki ayağıñı külge suğup turma (d): iki ayağını küle gömüp durma.
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
kül
kül I, 129, 337