Eşek
Türkiye Türkçesi – Tatarca Sözlük (Ganiyev, 1998)
eşek
и. ишәк ◊ eşek arısı кыргый балкорты төре; eşek kulağı ат кузгалагы
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Ercilasun, 1991)
eşek
Türkiye Türkçesi: eşek
Azerbaycan Türkçesi: eşşäk
Başkurt Türkçesi: işäk
Kazak Türkçesi: esek
Kırgız Türkçesi: eşek
Özbek Türkçesi: eşäk
Tatar Türkçesi: işäk
Türkmen Türkçesi: eşek
Uygur Türkçesi: eşäk
Rusça: osöl
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
eşek
1. t eşek; eşek sekirtmey : bildirbir oyununu hatırlatan bir oyundur; eşek takala bk. takala; 2. cuuşan’ın cıvatası (bk. cuuşan).
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
eşek
I, at. 1. Münmek ýa-da ýük ýüklemek üçin gylýallar maşgalasyndan bolan pes boýly, uly kelleli, uzyn gulakly haýwan. Ölme eşegim, ýaz geler, Ýorunja dyzdan bolar (Nakyl). 2. Kirişli saz gurallarynyň kirşiniň aşagynda goýulýan kiçijik agaç bölegi, ýassyjak. Dutara eşek ýasamak. 3. Üstünde bedenterbiýe maşklary ýerine ýetirilýän esbap. 4. Boý ýeterden belentdäki ýerlerde gurluşyk, abatlaýyş işlerini ýerine ýetirmek üçin üstüne çykylyp işlenýän, köplenç, agaçdan edilýän hojalyk enjamy. 5. Betgylyk, bethäsiýet adamlara käýinip aýdylýan söz. Eşek hiç zat edip bilmändir-ow! (B. Seýtäkow).
‣Eşek arka hiç kim bilen arkalaşyk etmeýän, arkalaşmaýan, ylalaşmaýan (oňşuksyz adam hakda). Eşek arka adam. Eşegiň gulagyna ýasyn çykan (okan) ýaly aýtdyň-aýtmadyň bir, peýdasy ýok, azaryna däl. Edil eşegiň gulagyna ýasyn okap duran ýaly (G. Gurbansähedow). Eşegiň guýrugy ýere ýetende amala aşmajak, hiç mahal yzy gelmejek, durmuşa geçmejek zat hakda. Eşekden palan alança- da görmezlik bir işi aňsatlyk bilen ýerine ýetirmek, kyn görmezlik. Eşekden ýykylan ýaly etmek duýdan- syzlykda kynçylyga uçratmak, ör-gökden getirmek. Bu habar ony eşekden ýykylan ýaly etdi. Eşek eşekden galsa, gulagynam kes, guýrugynam bir ýa birnäçe adam başda birinden (başgalardan) kem galmajak bolup, onuň (olaryň) edýän işini etse ýa-da edesi gelýän bolsa, şunuň ýaly ýagdaýy görüp duran adam tarapyndan aýdylýar. Eşek tozanyny etmek çilim çekmek, tüsselemek. Şunuň ýaly işiň agyrrak günlerinde eşek tozanyny ýygy-ýygydan edäýmämiz bar (K. Berdiýew). Eşege ters mündürmek ile masgara etmek, ilden çykarmak, göz-gülban etmek. Eşege ters mündürip, yzyma it salaýmasa ýagşydyr (N. Saryhanow). Eşegi dikgirdemek işi şowuna bolmak, edeni ugruna bolmak. Onuň şu günler eşegi dikgirdäpdir. Eşegini ýola gatmak dürs ýola düşmek, ile gatyşmak, pälinden gaýtmak, düzelmek. Ol hem eşegini mazaly ýola gatdy. Bardym eşek – geldim eşek hiç bir iş etmezlik, işläp gönendirmezlik, işlemän hak almak.
EŞEK II, at. Jykyryň oklaryny göterýän agaç. Oklar eşegiň üstünde durýar.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
eşek
merkep, eşek. kabır ~: sırtlan, leş yiyen bir yırtıcı (zoo), ~ cer: eşek semeri, ~ kulaklı: koca kulaklı, ~ kıçırğan: eşek anırması, ~den tuvğan ~: eşek oğlu eşek (kötü söz), ~ gummos: habis tümör, kanser, ~ cuva: yenmeyen bir mantar türü (bot), ~ gıluv: sıpa, ~ bilgen arba col: eşeğin bildiği araba yolu (d), ~ buzğa tirelgença: eşek buzla karşılaşmış gibi (d), ~ cığılğança: eşekden düşmü gibi (d), ~ çığanak: devedikeni (bot), ~ cüksüz kalmaz: eşek yüksüz kalmaz (d),
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
eşek
eşek· II, 246 bkz> eşgek, eşyek