Barmak
Kırgızca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Yudahin)
barmak
parmak; baş parmak : baş parmak; barmaktay : parmak kadar; küçücük; barmaktayımda : küçüklüğümde; barmak bastı, köz kıstıl kıl : işler becersi (harfiyen : parmak bastı, göz kırptı; barmak tişte bk. tişte; barmaktarının başına çeyin titirep turdu : bütün vücudu titredi (harfiyen: parmaklarının ucuna kadar); beş parmak 1) beş parmak; beş barmagınday kılıp tüşündür (ona) öyle anlatmak, ki beş parmağı gibi vazıh olsun; beş barmagımday bilem : beş parmağım gibi biliyorum; 2) kuşbaşı et parçalrından ve hamurdan terekküp eden ve üzerine et suyu dökülen bir çeşit yemek.
Türkmencenin Açıklamalı Sözlüğü (Kyýasowa, 2016)
barmak
I, işl. 1. Bir ýerden ikinji bir ýere ugramak, gitmek. Nireden gelip, nirä barýarsyňyz? (“Türkmen halk ertekileri”). Bar, okaram, gel, okaram, barmasaň, gelmeseň, ara ýolda döwül okaram (Halk döredijiliginden). 2. Bir ýerden ikinji bir ýere gelmek. 3. Amala aşmak, ýöremek, gitmek. Bularyň döwek işleri şowly barýardy (A. Gowşudow). 4. Birine durmuşa çykmak, äre gitmek. Gyz halaşýan ýigidine barypdyr. 5. Belli bir derejä, çäge ýetmek. Howanyň yssylygy kyrk bäşe bardy. 6. Kömekçi işlik hyzmatynda hal işlik bilen ýanaşyk gelip, hereketiň dowamlylygyny, bilelikdäki hereketi aňladýan söz. Agzyňda eräp-akyp barýan bu täsin hörek daýhanyň maňlaý deri, türkmen güneşiniň yssy çogunyň, beýik Taňrynyň täsin gudraty bilen ýerleşdirilýär (“Watan”).
‣ Baryp ýatan iň gowy ýa-da iň erbet, aňrybaş. Ol baryp ýatan mysapyr adamdyr.
BARMAK II, at. 1. Eliň penjesini emele getirýän, aralary syňrak bilen bölünen, zat tutmak, almak üçin amatly bolan, şeýle hem aýaklaryň daraklygyndan öňki bogun-bogun bölegini düzýän dyrnakly beden agzasynyň umumy ady. Bäş barmagyň barysy deň bolmaýar (Atalar sözi). Başam barmak baş getir, süýem barmak süýt getir (Sanawaç). 2. Hala, keçä salynýan nagyş. 3. Goňur sapak çekilip, dörde bölünen keşde (kürtä, çyrpa, gyz tahýasyna salynýan nagyş).
‣ Barmagyňy batyrmak urmak niýeti bilen birine eliňi degirmek, çala kakmak. Şu günden beýläk jigime barmagyňy batyrsaňam zor boldugyň. Barmagyňy dişlemek 1) geň galmak, haýran galmak. Kemal han Hemrany görüp, haýran galyp durdy. Aklyny ýitirip, barmagyny dişledi (“Saýatly – Hemra”). 2) eden işiňe ökünmek. Bilen bilenin işlär, bilmedik barmagyny dişlär (Nakyl). Barmak basmak gol goýmagyň ýerine süýem barmagyň ujuna syýa çalyp, hatyň yzyna basmak. Barmak basyp sanardan kän (köp) san taý- dan köp. Toýa gelenler barmak basyp sanardan kän. Barmak çommaltmak duýduryş etmek, yşarat etmek. Ol kimdir birine barmagyny çommaltdy. Barmak ýaka "Barmak" nagşy salnan kürte ýakasy.
Karaçay-Malkarca – Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Nevruz, 1991)
barmak
(f) varmak, gitmek, erişmek, yetişmek. Konakğa ~: misafirliğe gitmek, iñirde üyge bardık: akşamleyin eve eriştik, alğa ~: öne gitmek, katına ~: yanına varmak, erge ~: kocaya varmak, ayta bar: söyleyerek git, ala bar: alarak git, ötüp ~: geçip gitmek, izley ~: arayarak varmak, ketip ~: uzaklaşıp gitmek, avruğannı körürge barayık: hastayı görmeye gidelim, uçup ~: uçup gitmek, iş uzayıp baradı: iş uzayıp gidiyor, elge baramısa: köye gidiyor musun, kayrı cahanimge barasa: hangi cehenneme gidiyorsun, bu barıvdan barsa: bu gidişten giderse, endi bara barayık: artık gitsek iyi olur, bara barğan zamanda: ileriki bir zamanda, günün birinde, barıp tohtağan: sonuna erişmiş, kemale ermiş, mükemmel, barıp tohtağan usta: mükemmel usta, barama barama balta uzunu baralmayma (bil.): gidiyorum gidiyorum palta uzunu gidemiyorum (bilmece-değirmen).
(i)parmak. Baş ~: baş parmak, başala ~: işaret parmağı, sansız ~: yüzük parmağı, ayak~: ayak parmağı, ~ basar cer cok edi (d): parmak basacak yer yoktu, ~lanı beşi de teñ tüldü (a.s.): parmakların beşi de denk değil, ~ suksañ balğa suk (d): parmak sokacaksan bala sok, ~ költürmek: parmak kaldırmak, gitçe ~ da asıvdu: küçük parmak bile fayda (d).
Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini (TDK)
barmak
peyda olmak; vermek·III, 155 bkz> bérmek
varmak, gitmek. I, 20, 22, 24, 26, 27, 37, 38, 40, 43, 46, 66, 74, 85, 87 ,88, 96,134,167, 281, 294, 319, 327, 340, 354, 371, 384, 392. 398, 399, 403, 423, 430, 435, 445, 484; II, 6, 31, 32, 34, 35, 36, 38, 40, 42, 43, 45, 46. 47, 49, 53, 55, 58, 59, 60,